Onderweg naar goede kennis over emoties

Onderweg naar goede kennis over emoties. In de NRC schreef Kret op 13 maart 2025 een column waarin ze stelt dat haar poging om twee populaire theorieën over emoties met elkaar te verenigen leidt tot emotionele reacties. Kret stelt dat Feldman-Barrett (de grondlegster van een van de twee populaire emotie theorieën) haar onhoffelijk bejegent, haar in een kamp probeert te duwen en haar probeert af te schilderen als iemand die haar theorie niet begrijpt. Kret ervaart dit als polariserend. Als belangstellende leek probeer ik de discussie te begrijpen.

Twee theorieën

Er zijn twee invloedrijke emotie theorieën, de basic emotion theory (BET) en de theory of constructed emotion (TCE). De meest prominente en bekende onderzoeker binnen de BET is Paul Ekman en de meest prominente en bekende onderzoeker binnen de TCE is Lisa Feldman-Barrett. De TCE is ontstaan doordat Lisa Feldman-Barrett telkens geen ondersteuning vond voor het bestaan van blauwprinten van basisemoties, zoals angst en boosheid. En dat terwijl de BET wel claimde dat er universele basisemoties bestaan, die samengaan met specifieke gezichtsuitdrukkingen en hersenactiviteit. Hier kun je daar meer over lezen.

Emotie versus gevoel

In een artikel van Van Heijst et al (2023) pleiten de onderzoekers ervoor om door de lens van de evolutie te kijken naar beide theorieën en om die twee theorieën vervolgens met elkaar te verenigen en te integreren. De conclusie in hun artikel is dat BET focust op emoties en dat TCE focust op gevoelens, en dat in dat verschil de aanknopingspunten zitten voor de integratie van beide theorieën. Ze gaan simpelweg over iets anders, zo stellen de onderzoekers.

Objectief versus subjectief

Emoties zijn dan de primaire basisregulaties van het lichaam in reactie op bepaalde gebeurtenissen (je ziet een slang en je reageert met angst). Die emoties zijn evolutionair gevormd zodat je effectief reageert om jezelf te beschermen en te overleven. Gevoelens zijn dan de subjectieve ervaringen die je hebt en je gebruikt labels om die subjectieve ervaring mee te omschrijven. BET zou over het eerste gaan en TCE over het tweede.

Meer dan een gevoel

Feldman-Barrett et al (2025) reageren op dit artikel van Van Heijst et al door uit te leggen dat de twee emotie theorieën fundamenteel van elkaar verschillen en dat ze daarom niet verenigbaar en integreerbaar zijn. De onderzoekers geven daartoe onder andere de volgende onderbouwingen:

Verstrengeling

Er bestaat geen onderscheid tussen emotie als objectieve essentie en gevoel als subjectieve betekenisgeving, stelt TCE. Bioregulatie en wat je ervaart zijn verstrengeld en zijn geen van elkaar te onderscheiden fenomenen. CTE stelt daarmee dus dat de essentie van BET (er zijn universele emoties met universele blauwprinten qua breinactiviteit en gezichtsuitdrukking etc) onwaar is, en dat daarom beide theorieën niet geintegreerd kunnen worden.

Brein veroorzaakt geen emotie

Met emotionele ervaringen is het hele brein betrokken, met als doel om de interne werking van het lichaam te coördineren en reguleren, evenals de bewegingen van het lichaam te coördineren en tegelijkertijd een beleving/ervaring te creëren (die ervaring is niet beperkt tot een gevoel). Het is volgens TCE onwetenschappelijk om lichaamsregulatie en gevoel van elkaar te onderscheiden omdat ze verstrengeld zijn, net zoals perceptie en actie verstrengeld zijn. Breinmechanismen veroorzaken geen emoties, maar lichaamsregulatie en gevoel zijn biologisch verstrengeld. Je voelt je niet depressief omdat je dorst hebt (causatie: dorst leidt tot down voelen), maar dorst manifesteert zich als down voelen (en manifesteert zich ook via allerlei andere aspecten van je mentale ervaring zoals perceptie, cognitie etc). De BET stelt daarentegen dat een specifiek genotype een bepaalde breinactiviteit triggert en dat die breinactiviteit een bepaalde emotie produceert. Dat emotietype is stabiel, dus angst ziet er in verschillende situaties telkens ongeveer hetzelfde uit.

Mentale ervaring

Een mentale ervaring, zo stelt TCE, omvat tegelijkertijd allostasis (je lichaam gereed maken om de energie te leveren die nodig is in de context), als actieplanning als beleving/mentale ervaring. Er kan dus geen onderscheid gemaakt worden tussen ‘een emotie’ en de ‘ervaring van een emotie’, zoals van Heijst et al (2023) suggereren.

Populatie versus typologie

TCE is gebaseerd op populatie-denken en niet op typologie-denken. Typologie-denken houdt bijvoorbeeld in dat mensen fronsen als ze boos zijn en dat boos zijn met specifieke brein- en lichaamsactiviteit en gezichtsuitdrukkingen gepaard gaat. Poluatie-denken stelt dat een biologische categorie een populatie van sterk variërende exemplaren is, waarbij de variatie gelinkt is aan de context of de situatie. Populatie-denken is bijvoorbeeld dat een ervaring die iemand omschrijft als ‘boos’ samen kan gaan met een grote variatie (maar geen randomness) aan gezichtsuitdrukkingen en brein- en lichaamsactiviteit. Variatie is de norm. Daarmee staan beide theorieën recht tegenover elkaar en Feldman-Barrett stelt dat je een theorie die gebaseerd is op onveranderbare prototypen niet kunt integreren met een theorie die het bestaan van die prototypen ontkent.

Creëren van een ervaring van emotie

Emotiewoorden zijn geen labels van onderliggende emoties, maar emotiewoorden construeren de emotionele ervaring, zo stelt TCE. Dus niet ‘Ik ben objectief boos, maar ik ‘weet’ niet altijd dat ik boos ben en ik moet mijn emoties analyseren en er woorden aan geven’ maar wel ‘via de emotiewoorden (concepten) die ik produceer creeër ik de betreffende emotie, naast alle andere activiteit die er gaande is binnen en buiten mijn brein en lichaam’.) Ook dat is tegengesteld aan wat de BET stelt, waarin wel onderscheid wordt gemaakt tussen emoties (angst als je een slang ziet) en gevoelens (de betekenis die je, bijvoorbeeld via woorden, geeft aan je emoties). Feldman-Barrett et al (2025) geven een overzicht van het empirisch bewijs voor de TCE, waarmee de assumpties van de BET in tegenspraak zijn.

Voorbij goed of fout?

Van Heijst et al (2025) reageren op het artikel van Feldman-Barret et al (2025) met een artikel getiteld ‘Beyond right and wrong: fostering connection in emotion theory debates’. In dat artikel herhalen ze de argumenten die ze in hun eerdere artikel beschreven. Ze houden vast aan het onderscheid tussen emotie en gevoel, daarmee opnieuw stellend dat deze fenomenen apart van elkaar te onderzoeken zouden zijn en daarmee opnieuw de assumpties van BET omarmend. Ze herhalen dat het onderzoeksveld niet verwelkomend is voor mensen die zowel iets zien in BET als in TCE en dat de wetenschappelijke kennis gebaat is bij een integratie van de beide theorieën.

Goed of fout

Uitspraken kunnen doen over wat goed/juist en fout/onjuist is, lijkt mij nu net de kern van wetenschappelijk onderzoek. De inhoudelijke reactie van Feldman-Barrett (2025) waarin met argumenten en feiten wordt weerlegd wat BET claimt en waar Van Heijst et al (2023, 2025) voor pleiten komt op mij dan ook niet over als ‘polarisatie’ maar als bijdragend aan onze kennis van wat klopt en wat misvattingen zijn. Hoe kun je vasthouden aan het idee dat beide theorieën elkaar aanvullen en geïntegreerd zouden moeten worden, wanneer de ene theorie zegt dat emoties essenties zijn die biologische markers hebben terwijl de andere theorie zegt dat er geen universele basisemoties met biomarkers bestaan? Dat kan alleen als je vast blijft houden aan het onderscheid tussen emoties (objectief) en gevoelens (subjectieve ervaring), maar dat is niet het onderscheid dat correct de TCE weergeeft. Als buitenstaander zie ik niet zozeer dat Feldman-Barrett probeert Van Heijst ‘in het BET-kamp’ te duwen, maar begrijp ik dat deze onderzoekers juist zelf de BET onderschrijven en de fundamenten van de TCE niet onderschrijven.

De aarde is niet plat

Als de ene onderzoeker zegt dat de aarde plat is en de andere zegt dat de aarde een ovale vorm heeft, dan zou iemand die pleit voor integratie zeggen dat ‘beide theorieën wel iets hebben’ en dat we niet moeten polariseren. Dat lijkt mij niet de weg naar progressie. Het is juist goed om wel tot uitspraken te komen van wat ‘waar’ is en wat ‘onwaar’ is. Dat is geen emotionele reactie, geen polarisatie, maar een inhoudelijke zoektocht naar kennis.