Voorbij emoties, naar fijnmazige ervaringen

Voorbij emoties, naar fijnmazige ervaringen. Ons brein is gebaat bij het hebben van fijnmazige concepten, waarmee ons brein voorspellingen kan doen die kloppen met de situatie waarin we ons bevinden. Die correcte voorspellingen zorgen ervoor dat we ons gedrag goed kunnen afstemmen op wat er in de specifieke situatie nodig is. Dat geldt zowel voor wat we gedragsmatig doen, wat we zeggen, hoe we ons verplaatsen, hoe we ons bewegen, als voor hoe ons lichaam inwendig functioneert en reageert. Hebben we extra energie nodig en zo ja, waar moet die energie naar toe gaan?

Fijnmazige emoties?

In de westerse culturen hechten mensen aan het gebruik van emotiewoorden. In westerse culturen maken we namelijk een onderscheid tussen verschillende mentale concepten, zoals emoties en gedachten, en fysieke concepten, zoals lichamelijke pijn. Een woord als ‘emotionele fijnmazigheid’ is dan ook een woord dat westerse onderzoekers gebruiken en vervolgens onderzoeken en meten met westerse emotiewoorden (boos, bang, verdrietig et cetera). Maar in veel andere culturen is dat anders, en wordt niet zo’n verschil gemaakt tussen mentale en fysieke concepten. In dit onderzoeksartikel, bijvoorbeeld, laten de onderzoekers zien dat de alledaagse spreektaal van mensen in niet-westerse culturen vaak de nadruk legt op lichamelijke in plaats van, of naast, mentale toestanden (‘liver fire’).

Ervaringsfijnmazigheid

De onderzoekers pleiten er daarom voor om “ervaringsgerichte” granulariteit te gaan meten en een conceptueel model te gebruiken dat beschrijft hoe dit kan samenhangen met regulatie en gezondheid. Immers, als ons brein kloppende voorspellingen doet komt dit ons fysieke en psychologische welbevinden ten goede. Een brein kan betere voorspellingen doen wanneer het fijnmazige concepten heeft waaruit het kan putten. Maar dat wil niet zeggen dat die concepten persé emotieconcepten zouden moeten zijn, en al helemaal niet dat die concepten uitsluitend gebaseerd zouden moeten zijn op westerse emotie concepten.

Hoe ervaar je je situatie?

Ik denk dat we in onze westerse cultuur meer zouden kunnen focussen op onze ‘ervaringen’, dan we nu doen en minder zouden kunnen focussen op onze ‘emoties’ dan we nu doen. Het lijkt me soms alsof een gesprek pas ‘echt’ is wanneer het draait om hoe iedereen zich voelt. Wat voel je nu ECHT? Toen ik 30 jaar geleden naar een coach ging focuste die coach op mijn ware emoties en gaf hij me als huiswerk mee dat ik meerdere keren per dag mezelf moest afvragen wat ik voelde. Zijn idee was dat ik zo ‘dichter bij mijn gevoel’ zou komen. Met de kennis van de werking van ons brein kun je hier op verschillende manieren naar kijken. Aan de ene kant hielp dit huiswerk wellicht om fijnmaziger concepten te construeren, waarmee mijn brein wellicht betere voorspellingen kon gaan doen. Aan de andere kant belemmerde dit huiswerk progressie omdat de potentieel probleeminducerende opdracht impliceerde dat emoties essenties zijn die ‘ontdekt’ moeten worden, in plaats van constructies die we zelf maken.

Ervaringen

Als in ons brein elke mentale ervaring gebaseerd is op dezelfde basale breinwerking en emotie, perceptie, gedachten, dagdromen en simulaties voor ons brein geen onderscheiden essenties zijn, dan kunnen we het idee dat we moeten focussen op onze emoties relativeren. Het idee dat we emoties en (rationele) gedachten zouden kunnen scheiden van elkaar hebben westerse mensen bedacht (menselijke psychologische concepten), maar in het lichaam en het brein zijn die concepten niet te onderscheiden, niet te zien als aparte essenties. Ik denk daarom dat de vraag ‘Hoe ervaar je je situatie?’ vaak een preciezere vraag is dan de vraag ‘Hoe voel je je daarbij?’ Via de vraag naar hoe je de situatie ervaart kan de persoon op een fijnmazige manier zijn ervaringen beschrijven, wat zijn toekomstige voorspellingen preciezer zal maken. Emotiewoorden kunnen zeker een onderdeel zijn van die beschrijving van de ervaring, maar via de vraag beperken we onze gesprekspartner niet tot het moeten antwoorden in termen van emoties.

Hoe zou je je situatie willen ervaren?

Naast de vraag naar hoe iemand zijn huidige situatie ervaart, kan de vraag naar hoe de persoon zijn situatie zou willen ervaren ondersteunend zijn aan het boeken van progressie. Immers, ervaringen zijn onze constructies van de werkelijkheid en we hebben veel meer invloed op onze ervaringen wanneer we ons dit realiseren. Binnen grenzen, uiteraard. Want de werkelijkheid bestaat wel, ondanks dat we die niet rechtstreeks kunnen ervaren. Gecontroleerde hallucinatie of gecontroleerde simulatie, zoals Anil Seth het noemt. Daarbij is zowel het woord ‘hallucinatie/simulatie’ als het woord ‘gecontrolleerd’ essentieel. Je brein kan voorspellen dat je op die tweebaansweg nog wel even kunt inhalen, maar als je de situatie verkeerd inschat voorkom je dat frontale ongeluk niet.

Progressiegerichte gespreksvoering

Soms denken mensen dat de aandacht in onze trainingen steeds gaat naar dit soort wetenschappelijke onderzoeken. Maar dat is niet het geval. In onze trainingen focussen we op wat je praktisch kunt zeggen en doen in de situatie waarin je je bevindt, met als doel progressie te boeken in die situatie. In progressiegerichte gespreksvoering construeren we de ervaring (inclusief de emotie) via de vragen die we stellen en de aansluiting op het perspectief van onze gesprekspartner. Zo focussen we bijvoorbeeld op bereikte progressie via vragen als ’ten aanzien waarvan ben je de afgelopen periode een beetje vooruit gekomen?’ en op verder te bereiken progressie via vragen als ’ten aanzien waarvan zou je de komende periode een beetje vooruit willen komen?’ Via progressiegerichte vragen construeren mensen hun werkelijkheid, zoals die er nu ‘is’ en zoals ze zouden willen dat die ‘wordt’.