De rijkdom van reciprociteit

De rijkdom van reciprociteit is het thema van een artikel van Schweinfurth en Call (2019). Reciprociteit, of wederkerigheid, verwijst naar de neiging om te geven wat je krijgt. Vaak wordt reciprociteit eenzijdig belicht en als iets waartoe alleen mensen met cognitieve vaardigheden in staat zijn. Dat zou komen omdat reciprociteit cognitief belastend zou zijn: je moet bijhouden hoeveel je een ander moet geven op basis van wat die ander heeft gegeven. Maar er zijn verschillende vormen van reciprociteit, wat het een rijk concept maakt. In deze bijdrage daarom iets over de rijkdom van reciprociteit.

Evolutionair

Gedrag waarmee we ons eigen voortplantingsproces en onze eigen overlevingskans vergroten is het gedrag dat we van nature geneigd zijn om te vertonen. Desondanks laten veel diersoorten gedrag zien waarmee ze juist andere diersoorten helpen, bijvoorbeeld met eten, verzorging, informatie, zonder dat ze daar zelf direct voordeel van hebben. Wederkerig gedrag verwijst naar gedrag van individuen die wederzijds goederen en diensten uitwisselen, in afstemming met elkaar. Om dit gedrag te verklaren is het belangrijk inzicht te hebben in de mate waarin en de vormen waarin reciprociteit voorkomt bij dieren en mensen.

Directe, indirecte en gegeneraliseerde reciprociteit

Bij directe reciprociteit helpt een individu een ander individu omdat dat andere individu eerder hem heeft geholpen: ‘Ik help jou want jij hielp mij.’ Bij indirecte reciprociteit helpt een individu een ander individu omdat die heeft geobserveerd dat die ander behulpzaam was naar iemand anders: ‘Ik help jou want ik zag dat jij iemand anders hielp.’ Bij gegeneraliseerde reciprociteit helpt een individu een ander individu omdat deze persoon door iemand is geholpen: ‘Ik help jou want ik ben ook door iemand geholpen.’

Vier vormen

Vier vormen van reciprociteit die worden onderscheiden in onderzoek zijn hard-wired reciprociteit, attitude-reciprociteit, emotionele reciprociteit en berekende reciprociteit. Hard-wired reciprociteit is een directe en automatische helpende reactie direct nadat je zelf bent geholpen. Hier komt geen nadenken bij te pas. Attitude-reciprociteit houdt in dat een individu een ander individu helpt omdat hij die ander aardig vindt. De persoon heeft niet scherp wat die ander voor hem in het verleden gedaan heeft, maar heeft in het algemeen een positief gevoel over de ander. Emotionele reciprociteit is wederkerigheid die op lange termijn plaatsvindt vanwege een gevoel van verbondenheid tussen de individuen. Bij berekende reciprociteit berekent het individu hoeveel hij de ander moet helpen vanwege de hoeveelheid hulp die de ander in het verleden aan hem heeft gegeven.

Reciprociteit: een overzicht

Reciprociteit in gespreksvoering

Ook in gespreksvoering zie je het principe van reciprociteit terug. Wanneer iemand kritiek geeft heeft die ander vaak de neiging om in de verdediging te gaan of kritiek terug te geven. Wanneer iemand een compliment geeft heeft de ander vaak de neiging iets aardigs terug te zeggen. Wanneer iemand erkenning geeft voor het perspectief van de ander heeft die ander vaak de neiging om ook meer open te gaan staan voor diens perspectief. In de progressiegerichte aanpak benutten we het principe van reciprociteit om samen progressie te boeken.