Het Batman-effect

Het Batman-effect, zo noemen de onderzoekers Pagnini et al (2025) het effect dat ze vonden in hun grappige experiment met Batman. Prosociaal gedrag dat zijn vrijwillige handelingen die gericht zijn op het welzijn van anderen. Prosociale gedragingen zijn enorm belangrijk voor het functioneren van samenlevingen en voor het welzijn van mensen in die samenlevingen. Naast persoonlijke verschillen spelen ook contextuele factoren een rol in prosociaal gedrag. Het omstanderseffect is een negatief voorbeeld hiervan; mensen hebben soms de neiging niets te doen als er meerdere anderen zijn. Zie ook hier

Batman in de metro

Het onderzoek werd uitgevoerd in het metrostelsel van Milaan, met een quasi-experimenteel ontwerp met twee condities. In de controlegroep stapte een zwangere vrouw de metro in, tegelijk met een observator. Beide spraken niet met elkaar en deden of ze elkaar niet kenden. De observator telde hoeveel mensen de zwangere vrouw hun stoel aanboden. In de experimentele conditie stapte er tegelijkertijd in een deur drie meter verder op iemand in die was verkleed als Batman. Ook nu telde de observator hoeveel mensen de zwangere vrouw hun stoel aanboden. Er was geen interactie tussen Batman en de zwangere vrouw.

Doorbreken van eentonigheid

De focus van het onderzoek lag op gebeurtenissen die de eentonigheid van het dagelijks leven doorbreken, zoals Batman die opeens de tram instapt. Zulke gebeurtenissen kunnen fungeren als katalysatoren voor prosociaal gedrag, zo stellen de onderzoekers. Dat komt omdat ze mensen opeens bewust maakt van hun omgeving en een state of mindfulness bewerkstelligen: in het hier en nu zijn. Mensen nemen hun omgeving opeens cognitief waar en dat kan gedragsintenties op gang brengen. Gewoontegedrag en automatische reacties worden onderbroken. Eerder onderzoek suggereert dat deze verschuiving in aandacht de gevoeligheid van mensen voor de behoeften van anderen kan vergroten, wat mogelijk leidt tot meer prosociaal gedrag.

Resultaat

In de controlegroep was de kans dat iemand zijn plek afstond aan de zwangere vrouw 37,66%, terwijl die kans toenam tot 67,21% wanneer Batman in was gestapt. De onderzoekers noemen dit het Batman-effect. Ze stellen dat deze resultaten suggereren dat onverwachte gebeurtenissen, zoals de aanwezigheid van iemand verkleed als Batman, prosociaal gedrag kan versterken.

Redenen

Degenen die hun stoel hadden afgestaan werden kort geinterviewd door de onderzoekers. Hen werd de vraag gesteld wat de reden was voor het afstaan van de stoel aan de zwangere vrouw. De meeste mensen zeiden dat ze zagen dat de vrouw zwanger was, anderen zeiden dat dit de sociale norm was, dat ze zo waren opgevoed of dat het veiliger was als de zwangere vrouw zou zitten. Meerdere van de mensen die hun stoel afstonden gaven in het interview aan dat ze Batman helemaal niet hadden gezien.

Praktijk

Het kan zijn dat de Batman figuur de reden was voor het prosociale gedrag, maar de onderzoekers vinden de verklaring dat een nieuwe omstandigheid die leidt tot mindful en bewust zijn van de omgeving een betere verklaring is, omdat die aansluit bij eerder onderzoek. De onderzoekers doen de suggestie om in het dagelijks leven, waar prosociaal gedrag belangrijk is, onverwachte kunstuitingen of muzikale uitingen toe te voegen. Met het idee dat kunst of muziek die onze aandacht in het hier en nu trekt, ons ook aanzet tot meer prosociaal gedrag.