Uitgebluste leerlingen

Uitgebluste leerlingen. Waarom hebben leerlingen soms een gebrek aan energie en distantiëren ze zich van de les? Waarom sluiten ze zich soms af tijdens de les in plaats van energiek deel te nemen? Om de ups en downs van de betrokkenheid en het afhaken van leerlingen in de klas te verklaren, hebben onderzoeken binnen de zelfdeterminatietheorie aangetoond dat de omgeving en de leraar hierop sterke invloed hebben. De onderzoekers Reeve et al stellen in dit pas verschenen onderzoeksartikel voor om het duale process model uit te breiden naar een nieuw tripartiet model.

Duaal proces

Uit SDT-onderzoeken is gebleken dat een relatief autonomieondersteunende omgeving waarin sprake is van een hoge mate van psychologische basisbehoeftebevrediging (autonomie, competentie en verbondenheid), zorgt voor effectief functioneren van leerlingen. Ze zijn meer betrokken, ze leren beter en hun welbevinden is beter. Tegelijkertijd is gebleken dat het net zo belangrijk is om de psychologische basisbehoeften van leerlingen niet te frustreren, als dat het is om de psychologische basisbehoeften wel te vervullen. De frustratie van psychologische basisbehoeften leidt tot ineffectief functioneren (bijv. afhaken, antisociaal gedrag en onwelbevinden). Daarom wordt binnen de SDT steeds gesproken van een duaal proces en wordt gebruik gemaakt van het dual process model.

De donkere kant

Maar er gaan meer en meer geluiden op dat dit duale proces model aanvulling behoeft. De donkere kant van motivatie bestaat namelijk niet alleen uit rebels gedrag, maar er is een tweede uitingsvorm die interessant is en nieuw licht werpt op de effecten van de kwaliteit van motivatie. Leerlingen kunnen in opstand komen wanneer hun psychologische basisbehoeften worden gefrustreerd en dat uit zich dan in verzet, antisociaal gedrag en problematische relaties. Maar daarnaast kunnen leerlingen apathisch worden, passief worden en afhaken. Waar de rebellie-reactie veroorzaakt wordt door behoeftefrustratie, wordt de apathische reactie veroorzaakt voor behoeftedissatisfactie. Ntoumanis refereert aan schemerige motivatie.

Drie states of mind

De onderzoekers Reeve et al maken in hun onderzoeksartikel onderscheid tussen drie states of mind:

1. De slapende staat: de leerling moet een activiteit doen die in zijn ervaring weinig of niets te maken heeft met de wens om (a) persoonlijke eigenaarschap te ervaren tijdens het handelen (autonomie), (b) zich bekwaamheid te voelen tijdens een interactie met de omgeving (competentie) en (c) acceptatie en nabijheid in een relatie (verbondenheid). De activiteit is daarmee energieverspillend voor de leerling.
2. De bevredigde staat: de leerling ervaart dat de activiteit die hij moet doen in overeenstemming is met het verlangen om (a) persoonlijke verantwoordelijkheid te ervaren tijdens het handelen (autonomie), (b) bekwaamheid te tonen tijdens een interactie met de omgeving (competentie), en (c) acceptatie en nabijheid te ervaren in een relatie (verbondenheid). De activiteit geeft de leerling energie.
3. De gefrustreerde staat: de leerling ervaart dat de activiteit die hij moet doen in tegenspraak is met het verlangen om (a) persoonlijke verantwoordelijkheid te ervaren tijdens het handelen (autonomie), (b) bekwaamheid te tonen tijdens een interactie met de omgeving (competentie), en (c) acceptatie en nabijheid te ervaren in een relatie (verbondenheid). De energie van de leerling wordt geblokkeerd, hij staat op slot.

Slapende staat

In de slapende state of mind voelen leerlingen zich niet betrokken, niet actief, afgehaakt, staan ze ‘uit’ en vinden ze wat er gebeurt irrelevant. Uit de drie studies waaruit het onderzoek bestond bleek dat de slapende staat de enige individueel significante voorspeller was van gedragsmatig afhaken, agentische onbetrokkenheid en geblokkeerde emoties en het de belangrijkste voorspeller van amotivatie en verveling was. Het tripartiete model verklaarde het slechtere functioneren van leerlingen beter dan het duale procesmodel.

Uitgebluste leerlingen

De resultaten van drie studies toonden aan dat de de slapende state of mind zich daadwerkelijk onderscheid van de gefrustreerde en de vervulde state of mind en ook op unieke wijze het verminderde functioneren verklaarde. In het hart van deze bevindingen liggen twee conclusies: (1) Omgevingsomstandigheden kunnen soms een psychologische behoefte in een inactieve toestand brengen; en (2) het tripartiete model verklaart verminderd functioneren beter dan het dual-process model.