Hoe harder je drukt, hoe erger het wordt

Hoe harder je drukt, hoe erger het wordt. Dat er zoiets bestaat als intrinsieke motivatie en extrinsieke motivatie is de meeste mensen wel bekend. Intrinsieke motivatie betekent dat iemand met een activiteit aan de slag gaat omdat de activiteit hem interesseert en hij die leuk vindt om te doen. Extrinsieke motivatie betekent dat iemand met een activiteit aan de slag omdat hij zich onder druk gezet voelt om het te doen, denkt men. Veel mensen denken ook dat de enige manier om iemand iets te laten doen wat die niet leuk vindt is om die persoon te dwingen en onder druk te zetten. De redenering is dan dat intrinsieke motivatie natuurlijk mooi is, maar dat extrinsieke motivatie via dwang noodzakelijk is.

Twee smaken

In deze redenering zijn er twee smaken: of iemand vindt iets leuk en doet het dan vanuit zichzelf (intrinsieke motivatie) of iemand vindt iets niet leuk en moet dan gedwongen worden om het toch te gaan doen (extrinsieke motivatie via dwang). Een conciërge op een school zei laatst: ‘Als die jongens hun zooi overal laten slingeren en er een bende van maken, dan moet je ze toch wel flink aanpakken en straffen, anders leren ze het nooit!’ Een intuïtief logische redenering, maar eentje die toch niet blijkt te kloppen.

Vier smaken extrinsieke motivatie

In de meest invloedrijke motivatietheorie, de zelfdeterminatietheorie, worden verschillende kwaliteiten van extrinsieke motivatie onderscheiden, die op een continuum van zelfregulatie gezet kunnen worden.

De minst autonome vorm van extrinsieke motivatie is de extern gereguleerde motivatie. Dat is dus die bekende vorm van extrinsieke motivatie. De leerling doet zijn huiswerk bijvoorbeeld omdat hij anders straf krijgt of hij doet zijn huiswerk omdat hij dan een halve punt extra krijgt. Zijn gedrag is extern gereguleerd, het komt niet vanuit hemzelf. Zolang de druk er is, is het gedrag er. Zodra de druk wegvalt, valt het gedrag ook weg. En tijdens het doen van zijn huiswerk voelt de leerling zich slecht en maakt hij zich er met een Jantje van Leiden af. Het gedrag gaat gepaard met inwendig protest.

Introjected regulation betekent “regulatie die onbewust in de geest is geïncorporeerd”, oftewel het gedrag dat iemand vertoont om tegemoet te komen onbewuste regels en belangen. De leerling leert omdat hij bijvoorbeeld in zijn eigen ogen alleen een waardevol mens is als hij hoge cijfers haalt. Van de buitenkant lijkt het alsof deze leerling best goed functioneert, maar deze kwaliteit van motivatie gaat samen met onwelbevinden, stress, spanning en angst. Zodra de leerling kan stoppen met onderwijs volgen zal hij het doen.

Identified regulation betekent “regulatie die voortkomt uit het belang dat iemand aan de activiteit verbindt”, oftewel het gedrag dat iemand vertoont om congruent te zijn met belangrijke waarden en ideeën die hij heeft. De leerling is bijvoorbeeld stil in de klas omdat hij het belangrijk vindt dat er rust is en respect is voor de docent. Hij hecht waarde aan rust in de klas. De activiteit op zich is niet interessant, maar de leerling wil aan belangrijke waarden voldoen. Nu staat de leerling wel degelijk achter zijn eigen gedrag en terwijl hij stil is en leert voelt hij zich goed en functioneert hij ook goed.

Integrated regulation betekent geïntegreerde regulatie, oftewel het gedrag dat iemand vertoont omdat hij bepaalde waarden helemaal heeft geïntegreerd in zijn ego/zelf. De leerling leert omdat hij het belangrijk vindt om zichzelf altijd te blijven ontwikkelen bijvoorbeeld. Of de leerling leert voor een vak omdat hij het belangrijk vindt om alle onderdelen van het vak te begrijpen en niet alleen de onderdelen die hij interessant vindt. Het verschil met intrinsieke motivatie is dat de studiestof zelf bij deze vorm van motivatie niet in eerste instantie interessant is, maar er een achterliggend belang is, een waarde is die de leerling zelf helemaal heeft geïntegreerd en omarmd. Deze geinternaliseerde vorm van extrinsieke motivatie is een hoge kwaliteit van motivatie en gaat samen met fysiek en psychologisch welbevinden, goede prestaties en creativiteit en is een duurzame bron van energie.

Extrinsieke motivatie via dwang

Natuurlijk zal de leerling die zich onder druk gezet voelt door een autoritaire docent of conciërge zich snel kunnen gaan conformeren aan wat er van hem geëist wordt. Maar terwijl de leerling precies doet wat hij moet doen, gebeurt er in zijn hoofd van alles wat schadelijk is voor zijn welbevinden, functioneren en de relatie met de onderdrukker. Hoe meer druk en controle een persoon ervaart, hoe lager de kwaliteit van zijn motivatie wordt. De leerlingen gaan met inwendige boosheid opruimen, maken zich er zo makkelijk mogelijk van af, vinden de conciërge stom en krijgen een hekel aan school. Zodra de boze conciërge uit het zicht verdwenen is, gaat het rotzooi maken gewoon door en wordt het misschien zelfs wel erger. En de volgende keer dat ze iets doen wat niet mag en de conciërge opnieuw uit zijn slof schiet zijn de kinderen aan die boze man gewend en lachen ze hem inwendig uit. Zijn gezag neemt af, in plaats van toe. Dwang uitoefenen is niet soms nodig, maar wel vaak schadelijk.

Ik ben gewoon ouderwets?

Van de docent, conciërge, ouder of leidinggevende die deze kennis heeft, zou je verwachten dat die niet meer zou vertrouwen op druk, dwang en autoritaire controle. Immers, waarom zou je doorgaan met iets dat niet werkt? Hoe harder je drukt, hoe erger het wordt. Het wordt een uitputtingsslag tussen tegenpartijen om te zien wie het langste stand houdt. Uitputtend voor zowel de leerling als de docent of conciërge. Uitputtend voor zowel de medewerker als de leidinggevende. Uitputtend voor zowel de ouder als het kind. De conciërge of ouder kan natuurlijk zijn mentale toevlucht nemen door te denken: ‘Ik ben gewoon van de oude stempel’ en zo zijn eigen ineffectieve aanpak rationaliseren en goedpraten. Of misschien ziet de persoon niet hoe hij effectiever kan gaan worden en is het onmacht dat hem drijft naar druk en dwang. Er is echter wel degelijk een beter werkend alternatief dat niet eens moeilijker is om te doen dan dwingen en drukken. Hier kun je daar meer over lezen en leren.