Deepity: het kan niet fout gaan, hooguit anders dan verwacht
In conferentieoorden hangen op het toilet vaak uitspraken. Sommige van die uitspraken zijn in mijn ogen ‘nepwijs’. Zoals deze: ‘Het kan niet fout gaan, hooguit anders dan verwacht’. Deze uitspraak deed me grinniken, ik vind hem namelijk fout. Vier redenen waarom ik denk dat deze uitspraak niet klopt:
Fout
Soms gaat er wel iets fout. De definitie van een fout is ‘zoals het niet moet’. Bijvoorbeeld als je tijdens je rijexamen door rood licht rijdt en een voetganger aanrijdt. Dat is zoals het niet moet, oftewel fout. Het schrappen van het woord fout is dus onjuist, want er bestaat wel zoiets als fouten. De definitie van een menselijke fout is het handelen dat faalt een gewenst resultaat te behalen met soms ongewenste negatieve gevolgen.
Positiviteitsdruk
Er gaat positiviteitsdruk uit van deze uitspraak. Je moet de dingen positief bekijken. Cheer up! Je bent wel net totaal onverwacht ontslagen en nu moet je je huis verkopen, maar dat komt niet doordat er iets fout ging, maar hooguit een beetje anders dan verwacht. Zie ook hier en hier waarom positiviteitsdruk niet werkt en waarom negatieve emoties nuttig zijn.
Relativismefout
Er is sprake van de relativismefout in deze uitspraak. Door te stellen dat er niet zoiets bestaat als ‘fout gaan’, suggereer je dat er geen waar en onwaar bestaat. Geen juist en onjuist. Dat is onzin, er bestaat wel degelijk waarheid. Als ik mij snij met een aardappelschilmesje dan bloed ik. Of ik bloed hangt niet af van hoe ik naar mijn vingers kijk, het is dus geen kwestie van perspectief. Dat het flink pijn doet is ook een feit.
Onverwacht en fout
Fout en onverwacht zijn niet twee elkaar uitsluitende begrippen, zoals deze uitspraak suggereert. De dingen kunnen onverwacht fout gaan, verwacht fout gaan, fout onverwacht zijn en fout verwacht zijn.
Deepity
Sommige van de uitspraken in conferentieoorden zijn zowel fout als onverwacht. In het Engels noemt men een nepdiepzinnige uitspraak een “Deepity”, een prachtig woord dat de lading goed dekt. Ik kan er geen goede Nederlandse vertaling voor vinden.
]
5 Reacties
Inderdaad zijn er ware en onware of zo je wilt foute en juiste uitspraken. “Fout” wordt in de uitspraak waar het om gaat echter naar mijn idee in een andere betekenis gebruikt. Of iets fout of goed gaat, is een oordeel en dus vaak een kwestie van perspectief. Inderdaad als je je snijdt, komt er bloed uit, dat is een feit (waarheid), maar dat zegt niets over of dat goed of fout is. Dat hangt af van het perspectief dat je inneemt.
De uitspraak “Het niet fout kan gaan, hooguit anders dan verwacht” kan je bewust maken van een ruimer perspectief. Een open mind is vaak meer ontspannen en creatiever, dus deze uitspraak kan wel degelijk behulpzaam zijn. (Zolang je het als een uitnodiging ervaart om verder te kijken en niet als een ‘positief moeten zijn”, dat is waar).
Uiteindelijk weet je meestal niet of een gebeurtenis, in groter perspectief gezien goed of fout is. Het volgende verhaal uit de Chinese traditie kan dit illustreren:
In een dorpje op het Chinese platteland, leefde een boer met zijn zoon. Naast hun hut en het land was hun enige bezit van waarde het paard. Zo konden ze het land bewerken en in alle bescheidenheid rondkomen.
Op een dag brak het paard door de omheining en rende weg.
Die avond kwamen de dorpelingen bij de Chinese boer op bezoek om hun medelijden te betuigen. “Wat vreselijk!” zeiden ze: “Hoe moet het nu met het land? Je paard verloren, wat een ongeluk!”
Maar de boer glimlachte rustig en zei: “Geluk of ongeluk? Wie zal het zeggen? Het enige dat ik weet, is dat het paard is weggelopen.”
De dag daarna gingen de boer en zijn zoon weer aan het werk op het land en voor enige tijd maakten ze er het beste van. Tot op een dag het paard weer kwam aangelopen. En in zijn kielzog nam hij een kudde van tien wilde paarden mee!
Die avond kwamen de dorpelingen weer bijeen om hun gelukswensen te geven: “Wat een geluk! Wat geweldig! Je bezit zo maar vertienvoudigd!”
Maar de boer glimlachte rustig en zei: “Geluk of ongeluk? Wie zal het zeggen? Het enige dat ik weet, is dat mijn paard weer terug is en dat er tien andere paarden bij zijn.”
De volgende dag wilde de zoon proberen of hij de paarden kon temmen en klom op de rug van een wild paard. Deze was hier echter niet van gediend en bokte net zolang totdat de zoon met een flinke smak op de grond belandde en beide benen brak.
Die avond stonden de dorpelingen weer op de stoep: “Wat vreselijk! Je zoon! Beide benen gebroken! Nu kan hij niet helpen op het land! Wat een ongeluk! Hoe moet dat nu?”
Maar de boer glimlachte rustig en zei: “Geluk of ongeluk? Wie zal het zeggen? Het enige dat ik weet, is mijn zoon zijn beide benen gebroken heeft.”
De volgende dag kwam er bericht dat er een oorlog was uitgebroken en dat alle jongemannen die daartoe in staat waren zich onmiddellijk moesten melden om een leger te vormen.
En de boer glimlachte rustig en dacht ….
Beste Madhu, dat het vaak lastig is om te kunnen bepalen in welke mate iets goed of fout is zou er niet toe moeten leiden dat we een relativistisch perspectief gaan aanhangen waarin we het bestaan van beter en slechter, goed en fout, gaan ontkennen. Dat het paard wegliep maakte de levensomstandigheden van de boer slechter, dat het paard terugkwam maakte de levenomstandigheden weer beter. Dat is geen kwestie van perspectief, en hoewel het voor de gemoedsrust van de boer prettig kan zijn dat hij zijn situatie glimlachend kan ondergaan, is het een feit dat het paard wegliep en de boer daarmee een problematischer leven had dan toen het paard er nog was. Ik denk dat dit soort verhalen en het relativistische wereld beeld dat eraan ten grondslag ligt het gevaar met zich meebrengt van regressie en stagnatie. Als alles een kwestie van perspectief is, dan hebben we geen criterium meer om morele beslissingen op te baseren.
Gwenda,
uit mijn hart gegrepen jouw column!
Geert Berghuis
In de Nederlandstalige vertaling van het boek “Gereedschapskist voor het denken” van Daniel Dennett (van wie het woord komt) wordt het vertaald in “een diepertje”.
Dank, Jozef, diepertje kan ook positief bedoeld zijn, dat woord heeft niet dezelfde elegante licht ironische bijklank als ‘deepity’