Kleine verandering, grote verbetering

Kleine verandering, grote verbetering. Een docente op een MBO-instelling volgde een incompany training progressiegericht werken en lesgeven. In de eerste sessie behandelden we onder andere de concepten gecontroleerde en autonome motivatie en progressiegericht sturen.

Huiswerk controleren

Deze docente controleerde bij de start van elke les of de leerlingen hun huiswerk hadden gemaakt. Elke keer als een leerling dat niet had gedaan kreeg die persoon een streepje achter zijn naam en bij drie streepjes werd hij of zij de klas uitgestuurd. De energie van de docente sijpelde bij elke start van de les weg, ze vond het vreselijk vervelend om het zo te doen. En de leerlingen reageerden er ook helemaal niet goed op. De docente zag best dat het huiswerk snel werd overgeschreven of was afgeraffeld. Ze kreeg een grote mond van leerlingen die hun huiswerk niet hadden gemaakt of vage uitvluchten waarom het niet was gebeurd. En regelmatig ontstond er zelfs een discussie in een geïrriteerde sfeer tussen haar en de leerlingen. Het werkte dus voor niemand goed, maar ja, de docente had de informatie dat ‘we dit nu eenmaal hier doen op school’.   

De schade van de controlling lesstijl

De docente herkende het helemaal toen we praatten over de schade van een dergelijke controlling lesstijl. Er zijn vijf typen schade die optreden maar die niet gemakkelijk zijn waar te nemen omdat ze in het hoofd van de leerling afspelen. De intrinsieke motivatie van de leerling neemt af (de leerling gaat school en het vak minder leuk vinden). De geïnternaliseerde motivatie komt niet tot stand (de leerling gaat het belang en de waarde van wat de docent van hem verwacht niet inzien en leert bijvoorbeeld niet waarom voorbereid naar de les komen belangrijk is). De verbondenheid tussen de leerlingen en de docent verslechtert. De relatie wordt beschadigd doordat de leerling bang of boos wordt, gelooft dat de docent een hekel aan hem heeft en zelf een hekel krijgt aan de docent. Gecontroleerde motivatie is geen duurzame vorm van motivatie: zo gauw de docent stopt met dwingen en controleren, keert het ongewenste gedrag terug (en vaak in ergere mate). Er treedt gewenning op bij de leerlingen, waardoor de docent de drukmiddelen steeds wat intensiever moet inzetten om hetzelfde effect te bereiken.

Stoppen

Om een hoge kwaliteit van motivatie mogelijk te maken zijn twee dingen tegelijkertijd  nodig. Het eerste is dat de docent autonomie-ondersteuning combineert met het bieden van structuur. Het tweede is dat de docent al die dingen achterwege laat die gecontroleerde motivatie opwekken bij leerlingen. Wat je wel doet is immers net zo belangrijk als wat je niet doet, en er zijn indicaties dat het zelfs nog belangrijker is om te stoppen met autoritair en controlling gedrag dan dat het is om autonomie-ondersteunende dingen te doen. De docente besloot ter plekke om te stoppen met het controleren van het huiswerk.

Onzichtbare progressie

De tweede trainingssessie startten we met het uitwisselen van een energie-gevend moment in het werk van de afgelopen periode. De deelnemers praten daar 10 minuutjes, al wandelend, over. De docente kon in eerste instantie niets bedenken dat haar energie had gegeven (logisch, gegeven onze negativiteitsbias). Het was zo druk op het werk, er speelde zoveel, dat ze eigenlijk dacht dat er geen energie-gevende momenten waren geweest. Maar toen ze er eventjes in stilte over had nagedacht, schoot haar toch een energie-gevend moment te binnen. Er was een les leuk en goed verlopen, en dat had haar energie gegeven.

Huiswerk niet meer controleren

Het was pas halverwege de tweede sessie dat deze docente opeens vertelde: ‘Oh ja, ik ben trouwens meteen na sessie 1 gestopt met huiswerk controleren en streepjes zetten en de klas uitsturen! Dat is echt heerlijk!’ Het bleek dat het stoppen daarmee zowel voor de leerlingen als voor haarzelf een verademing was geweest. Zij zelf had veel meer plezier in het lesgeven gekregen. Ze kon de les nu op een interessantere en positievere manier beginnen. De discussies en ergernissen waren weg. Ze had tegen de leerlingen gezegd dat ze geen huiswerk meer ging controleren, ze had het belang van het voorbereid naar de les komen of het huiswerk in de les maken uitgelegd en ze had de leerlingen een keuze geboden. Ze mochten tijdens de les hun huiswerk maken, of ze mochten iets anders doen dat ze leuker of relevanter vonden. De enige voorwaarde was dat het stil moest zijn in de klas.

Drie van de vier klassen

Tot haar verrassing reageerden de leerlingen hier heel goed op. Het was, tijdens het zelfstandig werken, stil in de klas. De meesten waren met hun huiswerk aan de slag, en degenen die liever een spelletje deden hadden hun geluid uit en lieten de andere leerlingen met rust. Deze positieve effecten zag ze in drie van de vier klassen waarin ze haar eigen controlling lesstijl had vervangen voor een autonomie-ondersteunende lesstijl. In de vierde klas zag ze naar haar zin nog wat teveel leerlingen die spelletjes deden, in plaats van hun huiswerk, dus in die klas wilde ze nog wat meer progressiegericht gaan sturen.

Kleine verandering, grote verbetering

Deze docente had een kleine verandering doorgevoerd. Ze was gestopt met het controleren of leerlingen hun huiswerk wel hadden gedaan, ze was gestopt met streepjes zetten en de klas uitsturen als het huiswerk niet was gedaan. In plaats hiervan had ze de leerlingen uitgelegd wat het belang was van voorbereid naar de les komen en het huiswerk zoveel mogelijk tijdens de les afmaken. Ze had daarnaast de leerlingen keuzemogelijkheden geboden en erbij aangegeven dat het stil moest zijn tijdens het zelfstandig werken in de klas. Haar eigen werk was er stukken leuker op geworden, de verbondenheid tussen haar en de klassen was verbeterd en in drie van de vier klassen waren bijna alle leerlingen nu geconcentreerd en rustig bezig met hun huiswerk. Autonomie-ondersteuning op school heeft zin. Kleine verandering, grote verbetering.