Door progressie te boeken kom je in flow

Door progressie te boeken kom je in flow. Flow is heel plezierig voor mensen. Als je helemaal opgaat in een activiteit vliegt de tijd voorbij. In wetenschappelijk onderzoek is flow een veelzijdig concept dat verschillende aspecten omvat, zoals concentratie, belonende gevoelens, samensmelting van gedachten en acties, geen besef van tijd, duidelijke focus op doelen, een gevoel van controle, niet bezig zijn met jezelf (een verlies van zelfbewustzijn), directe feedback en optimale uitdaging. Je kunt al die aspecten samenvoegen onder drie kernkenmerken: absorptie, het doen van de activiteit is een beloning in zichzelf (intrinsieke beloning) en moeiteloze concentratie.

Moeite om te concentreren

Maar hoewel flow samengaat met een diepe betrokkenheid bij de activiteit, is het voor mensen vaak juist moeilijk om zich te concentreren. En diepe betrokkenheid  en concentratie is belangrijk voor het efficiënt bereiken van doelen en draagt aanzienlijk bij aan het welzijn van mensen. Focus aanbrengen en je niet laten afleiden door externe prikkels of interne prikkels is lastig, zeker als we moeilijke dingen aan het doen zijn. Dan laten we ons maar al te graag afleiden. De onderzoekers Lu et al (2025) schijnen met dit onderzoek een licht op hoe we die staat van flow en diepe concentratie kunnen bereiken en welke rol progressie boeken daarin speelt.

Leerprogressie

De onderzoekers voerden experimenteel onderzoek uit, waarbij er drie condities waren. In de eerste conditie ervoeren mensen progressie in hun leren, in de tweede conditie en de derde conditie ervoeren ze geen progressie in hun leren. Dit bereikten de onderzoekers door de taak in conditie één dusdanig vorm te geven dat de proefpersonen beter konden worden door te leren van feedback. Ze kregen dan als het ware een progressiesignaal. In conditie twee en drie was de taak daarentegen zo vormgegeven dat progressie niet mogelijk was. In conditie twee bleef de taak namelijk steeds hetzelfde, dus je kon makkelijk het goede antwoord geven maar je werd niet beter in de taak. Zo ervoer je geen leerprogressie. In conditie drie veranderden de omstandigheden voortdurend, zodat er niet geleerd kon worden van feedback. Ook nu kon je dus geen leerprogressie ervaren.

Gedragseffecten

Er bleek een positieve relatie te zijn tussen leerprogressie en taakbetrokkenheid. De proefpersonen in conditie 1 ervoeren namelijk hogere niveaus van flow en ze waren minder vatbaar voor afleiding. Diepe betrokkenheid treedt op wanneer mensen een voldoende niveau van vooruitgang ervaren. De taak ligt dan op een gemiddeld moeilijkheidsniveau, is dus niet saai en ook niet te moeilijk voor de persoon. Een taak kan als moeilijk worden ervaren vanwege verschillende redenen. Bijvoorbeeld omdat de persoon nog niet competent is, maar ook door tijdsdruk, de complexiteit van de instructies of het niveau van concentratie die nodig is. Dit maakt het lastig om precies te voorspellen onder welke omstandigheden iemand flow zal ervaren. In het onderzoek werd echter een lineaire relatie tussen leerprogressie en flow ontdekt. Daarmee wordt deels verklaard waarom taken met een gemiddelde moeilijkheidsgraad tot diepere betrokkenheid kunnen leiden: leerprogressie is de verklarende factor.

Neurofysiologie

De onderzoekers keken niet alleen naar gedrag van proefpersonen, maar ook naar breinactiviteit. Het bleek dat in het brein top-down proactieve controle en feedbackverwerking een belangrijke rol speelden. De proefpersonen die leerprogressie ervoeren bleken zich namelijk voor te bereiden op de volgende taak in de reeks van taken. Proefpersonen die leerprogressie ervaren waren anticiperender. In hun brein werden cognitieve middelen toegewezen op een manier die aansloot bij wat de taak van hen vergde, nog voordat die taak begon. Het cognitieve systeem stond als het ware klaar om effectief te reageren op relevante stimuli, waardoor de cognitieve belasting tijdens de daadwerkelijke taakuitvoering werd verminderd. Dat leidt tot betere prestaties.

Default Mode Network

Tegelijkertijd met de toegenomen cognitieve aandacht bleek ook dat de activiteit van het Default Mode Network (DMN) werd onderdrukt. Het DMN wordt juist geassocieerd met dagdromen, denken over jezelf en geen focus hebben op wat er gaande is in de buitenwereld. Dat het DMN minder actief was ondersteunt het idee dat individuen die voelen dat ze vooruitgang boeken zich niet alleen mentaal voorbereiden op de taak door afleidingen te verminderen, maar ook actief hun aandacht richten in anticipatie op de taak. Ze zijn niet zozeer bezig met zichzelf, maar zijn gefocust op de taak en die concentratie ervaren ze niet als belastend.

Gespitst op leren van feedback

Ook bleek dat individuen die leerprogressie ervoeren specifieke breinactiviteit hadden; die breinactiviteit wijst erop dat ze aandacht schonken aan de taak en dat het werkgeheugen bijgewerkt werd in reactie op taakrelevante stimuli. Oftewel; individuen die ervoeren dat ze progressie boekten besteedden meer aandacht aan de feedback die ze ontvingen en verwerkten die feedback diepgaander, wat essentieel is voor leren en adaptief gedrag. Deze verhoogde aandacht voor feedback maakt effectiever leren mogelijk, omdat individuen beter in staat zijn om de uitkomsten van hun acties waar te nemen en te begrijpen, hun strategieën hierop aan te passen en hun aanpak te verfijnen om hun doelen te bereiken.

Leerprogressie reguleert flow

Dit onderzoek laat zien dat flow en verbeterde cognitieve controle ((zichtbaar in een betere pre-stimulus voorbereiding en verbeterde feedbackrespons) worden gereguleerd door leerprogressie. Dagdromen, afgeleid worden en nadenken over jezelf wordt juist onderdrukt tijdens flow. De flow-toestand biedt daarmee een cognitief verwerkingsvoordeel. De flowtoestand wordt tevens gekenmerkt door langdurige betrokkenheid en optimale prestaties bij uitdagende taken.

Creëer mogelijkheid tot leerprogressie

Kortom; in een staat van flow terecht komen kunnen we zelf beïnvloeden. Dat kunnen we onder andere doen door de activiteit zodanig te ontwerpen dat degene die hem uitvoert progressie kan ervaren. Leerprogressie blijkt immers een krachtige intrinsieke motivator, die taakbetrokkenheid en cognitieve controle stimuleert. Hoewel  aandacht en cognitieve controle vaak als inspannend worden beschouwd en mensen doorgaans moeite proberen te vermijden, blijkt ook dat ze in sommige gevallen juist geneigd zijn om taken op te zoeken en te waarderen die cognitieve controle vereisen. Dit onderzoek toont aan dat een van de factoren die deze aangename cognitieve controle vergemakkelijkt, het ervaren van vooruitgang is. Progressie boeken is een sleutel tot welbevinden.