Zichtbare (prestatie-)beloning ondermijnt intrinsieke motivatie bij complexe taken

Zichtbare (prestatie-)beloning ondermijnt intrinsieke motivatie bij complexe taken. Saini et al (2024) geven in dit onderzoeksartikel inzicht in de werking van (prestatie-)beloning op intrinsieke motivatie. Beloning is een belangrijk onderdeel van werk, omdat we ons levensonderhoud ermee financieren. Maar hoewel we beloond willen worden in ruil voor onze arbeid, wil dit niet automatisch zeggen dat beloning ook een positieve uitwerking heeft op onze intrinsieke motivatie om te werken. Twee kenmerken van beloning spelen hierbij een rol: de zichtbaarheid van de beloning en de prestatie-afhankelijkheid van de beloning.

Zichtbaarheid

De zichtbaarheid van de beloning voor je werk kan sterk of minder sterk aanwezig zijn. Als je steeds in gedachten hebt welke beloning je ontvangt voor het werk dat je doet, is de ervaren zichtbaarheid van de beloning sterk. Dan denk je aan geld, terwijl je werkt. Als je je niet zo bewust bent van de beloning die je krijgt voor je werk, tijdens het doen van dat werk, dan is de beloning op de achtergrond en niet zo zichtbaar voor je. De onderzoekers keken of de waargenomen zichtbaarheid van financiële incentives (PFIS) de intrinsieke motivatie verdrong. Oftewel: neemt je intrinsieke motivatie af als je denkt aan geld tijdens je werk? En maakt het nog iets uit of de beloning prestatie-afhankelijk of prestatie-onafhankelijk is?

Twee studies

De onderzoekers voerden twee verschillende studies uit. In de eerste studie werd de intrinsieke motivatie van volwassenen die gedurende 8–10 weken werkervaring opdeden bekeken. Deze volwassenen bekleedden een startende managementfunctie en ze kregen een vaste (dus niet prestatie-afhankelijke) beloning voor hun werk. In studie 2 werden middenmanagers in een R&D-organisatie gedurende langere tijd gevolgd en in deze studie was de beloning prestatie-afhankelijk.

Zichtbaarheid is cruciaal

Uit de studies bleek de sterke invloed die zichtbaarheid van de beloning heeft op intrinsieke motivatie. Als je een complexe, niet-repetitieve taak uitvoert, waarbij je creativiteit, kennis en vaardigheden nodig hebt, dan werkt het slecht om tijdens het doen van die taak te denken aan geld. Als de vaste beloning die je krijgt voor de taak zichtbaar voor je is, dan doet dit afbreuk aan je intrinsieke motivatie. En dat is juist de kwaliteit van motivatie die je nodig hebt voor het goed uitvoeren van de complexe taak. Intrinsieke motivatie gaat immers samen met creativiteit en probleemoplossend vermogen, terwijl gecontroleerde motivatie samengaat met oppervlakkigheid en ‘je ervan afmaken’.

Zichtbaarheid van prestatie-afhankelijke beloning

Dat ondermijnende effect op de intrinsieke motivatie is nog sterker als de zichtbare beloning niet vast, maar prestatie-afhankelijk is. De invloed van waargenomen zichtbaarheid van incentives op intrinsieke motivatie is vergelijkbaar voor zowel vaste beloning als voor verbale incentives. Beide worden doorgaans niet als controlerend ervaren zolang ze niet opvallend zijn, maar er is sprake van een toenemend autonomiefrustrerend effect van prestatie-afhankelijke beloning naarmate de zichtbaarheid toeneemt.

Eenvoudige repetitieve taken

Maar voor eenvoudige, repetitieve taken werkt het anders. Zichtbare en niet prestatie-afhankelijke beloning heeft dan een positief direct effect op intrinsieke motivatie. Bij eenvoudige taken is er minder voorafgaand plezier dat verminderd kan worden. Dan kan de zichtbaarheid van de beloning en je bewust zijn van de beloning die je gaat krijgen voor je saaie werk helpen om de waarde van de taak in te zien. Daardoor wordt de taak aantrekkelijker en neemt de intrinsieke motivatie toe. Maar dit gaat alleen op als er geen sprake is van prestatie-afhankelijke beloning. Want zodra de beloning prestatie-afhankelijk wordt en zichtbaar is, neemt de intrinsieke motivatie voor de repetitieve taak wel af. Het type werk (de heuristiek van de taak) heeft daarmee een grote invloed op het uiteindelijke effect van financiële incentives. Met andere woorden, mensen kunnen zich gecontroleerd voelen bij zichtbare/opvallende beloningen, maar dit kan de intrinsieke motivatie ondersteunen als de taken eenvoudig zijn en de beloning niet afhankelijk is van prestaties.

Autonomiefrustratie

Waarom werkt zichtbare beloning zo vaak ondermijnend op intrinsieke motivatie? Uit de studies blijkt dat de frustratie van de autonomie hierbij een rol speelt. De zichtbare beloning zorgt ervoor dat je behoefte aan autonomie wordt gefrustreerd. Je ervaart dan dat je gedrag niet voortkomt vanuit jezelf, maar dat je een marionet bent die wordt gecontroleerd (door de beloning en/of de beloner). In studie 1 (kortdurend werk) had die autonomiefrustratie een verhogend effect op de intrinsieke motivatie, omdat de managers probeerden hun autonomie te herstellen en de hoop hadden dat ze dat zou lukken. Maar in studie 2 bleek als dat de autonomiefrustratie langdurig doorgaat er een negatief effect is op de intrinsieke motivatie. De negatieve gevolgen van autonomiefrustratie komen dus voort uit langdurige deprivatie en het dan maar opgeven van pogingen om autonomie te herstellen.

Zichtbaarheid is doorslaggevend

Dit onderzoek laat zien dat de manier waarop incentives worden gepresenteerd en waargenomen door werknemers, evenals de werkcontext, belangrijker is dan de hoeveelheid beloning en de prestatie-afhankelijkheid ervan. Zelfs een heel hoge beloning kan geen ondermijnend effect hebben op de intrinsieke motivatie, als die hoge beloning niet zo zichtbaar is en niet-prestatieafhankelijk is. En omgekeerd kunnen kleinere, maar zichtbare of prestatieafhankelijke beloningen juist wel de intrinsieke motivatie schaden.