Relativeren en perspectief nemen. Relativeren van je eigen perspectief en verschillende perspectieven erkennen zijn twee verschillende vaardigheden die worden onderscheiden in onderzoek naar wijsheid. In progressiegerichte gespreksvoering wordt een beroep gedaan op deze vaardigheden.

Relativeren van je eigen perspectief

Het relativeren van je eigen perspectief en waarden (value relativism) heeft drie subdimensies:

  1. Jezelf distantiëren van je eigen perspectief en persoonlijke waarden.
  2. Erkennen en begrijpen van meerdere perspectieven bij het redeneren over een probleem.
  3. Toespitsen van een advies op de individuele situatie van de ander.

Een kernaspect hierin is dat de persoon zijn eigen perspectief onderdrukt en dat de persoon een gedifferentieerd perspectief gaat innemen. Dit doet een sterk beroep op de cognitieve capaciteiten van de persoon (logisch nadenken, werkgeheugen, nuanceren).

Eigen perspectief veranderen

Een concreet voorbeeld is een leidinggevende die in gesprek met een medewerker is omdat die medewerker zijn werk beter moet gaan doen. De medewerker werpt tegen dat hij dat niet kan omdat hij in scheiding ligt. Wanneer de leidinggevende nu zijn eigen waarden en perspectief zou relativeren zou hij bijvoorbeeld tot de oplossing kunnen komen om tijdelijk te accepteren dat het werk van de medewerker minder goed is omdat de medewerker in scheiding ligt. Nu heeft de leidinggevende zijn eigen perspectief verandert door het perspectief van de medewerker te incorporeren in de oplossing.

Erkenning van verschillende perspectieven

Een tweede vaardigheid is subtiel anders en gaat over het erkennen van perspectieven. Het erkennen van verschillende perspectieven (high perspective taking) heeft drie subdimensies:

  1. In overweging nemen van niet-voor de hand liggende perspectieven. Dit betekent dat de persoon kijkt naar informatie die niet direct in het oog springt en wel verband houdt met het probleem.
  2. Analyse van het probleem vanuit het perspectief van de verschillende mensen die betrokken zijn bij het probleem.
  3. Het betrekken van jezelf in het probleem. Bijvoorbeeld door steeds vanuit de eerste persoon ie denken: wat zou ik doen als ik in de schoenen van de ander zou staan? Hoe zou ik de situatie dan zien en ervaren? Welk advies zou ik geven als ik de ander was, gebaseerd op mijn eigen ervaringen?

Eigen perspectief behouden

Het erkennen van verschillende perspectieven vraagt niet van de persoon om zijn eigen perspectief te onderdrukken en veranderen. De eigen ervaringen en het eigen perspectief kunnen juist onderdeel zijn van de erkenning van verschillende perspectieven. In het voorbeeld van de leidinggevende die in een stuurgesprek is met een niet goed presterende medewerker zou de leidinggevende bijvoorbeeld volledig kunnen begrijpen dat kwalitatief goed werk leveren moeilijk is voor de medewerker in diens omstandigheden, en dat het tegelijkertijd nodig blijft dat het werk goed gedaan wordt.

De leidinggevende weet dat in moeilijke tijden het belangrijk is om de werkload behapbaar te houden en de oplossing die de leidinggevende en de medewerker bedenken is om de medewerker tijdelijk minder klussen te laten doen, maar wel van hem te verwachten dat het werk dat hij doet kwalitatief goed is. Nu heeft de leidinggevende zijn eigen perspectief niet veranderd, maar het perspectief van de medewerker wel erkend en verkend.

Leeftijd

De capaciteit om de eigen waarden en het eigen perspectief te relativeren (zoals gedefinieerd hierboven: value relativism) neemt over het algemeen af naarmate de persoon ouder wordt, omdat de cognitieve capaciteiten bij het ouder worden afnemen. De capaciteit om verschillende perspectieven in te nemen neemt niet af naarmate de persoon ouder wordt. Deze dimensie van wijsheid is dus onafhankelijker van cognitieve capaciteiten en kan juist groeien met het ouder worden.