Defensieve humor

Defensieve humor. Een teamlid vertelt aan zijn teamgenoten over een energiegevend moment dat hij de afgelopen week ervoer in zijn werk. Hij legt uit dat het hem erg veel energie gaf om te zien dat zijn harde werken achter zijn laptop had geleid tot een goedgeorganiseerd schoolreisje. Veel van de aanwezige teamleden knikten enthousiast en waarderend tijdens zijn verhaal. Maar dan gooit een teamlid er een grap in: ‘Nou, geweldig, applaudiseren allemaal hoor!’ Onmiddelijk beginnen er drie teamleden mee te lachen. Degene die het energiegevend moment inbracht is stil, lacht wat en het gesprek gaat vervolgens verder over andere dingen.

Emoties

De emotionele betekenis die mensen verbinden aan een gebeurtenis komt voort uit hun interpretatie van de signalen van binnenin (de signalen die de hersenen krijgen door veranderingen in het lichaam) en de signalen die er van buitenaf op ze afkomen (via hun zintuigen). Die interpretatie vindt onbewust plaats, en wordt gevoed door de eerdere ervaringen van mensen. Mensen kunnen vervolgens op allerlei manieren uiting geven aan de emotionele betekenis die ze geconstrueerd hebben. Er is niet een essentie, een standaard manier van uiting geven aan een bepaalde emotie. Mensen die lachen kunnen zich vrolijk voelen. Maar mensen die lachen kunnen zich net zo goed ellendig of ongemakkelijk voelen. Zie dit college of dit boek of dit artikel.

Interpretatie

Doordat er zo’n verscheidenheid is aan emotie-uitingen, kunnen teamleden gemakkelijk interpretatiefouten maken. De ene persoon maakt een grap, een paar mensen lachen mee, en de persoon in kwestie kan daarmee concluderen dat iedereen zijn grap leuk vond. Wat de emotionele betekenis is voor elk van de afzonderlijke teamleden is echter niet zichtbaar, omdat die emotionele betekenis zich afspeelt in het hoofd van ieder individu. Dat geldt ook voor de grappenmaker zelf. Die kan oprecht vrolijkheid hebben gevoeld over het energiegevend moment van zijn collega, maar de bespreking van het energiegevend moment kan door hem net zo goed als bedreigend of onaangenaam zijn ervaren. De grap is dan geen uiting van positiviteit, maar van defensiviteit.

Defensieve humor

Het soort grap van het teamlid dat uitnodigde om te applaudiseren noem ik defensieve humor. De functie van defensieve humor is de aandacht af te leiden van de inhoud of afstand te nemen van de inhoud. Iemand kan bijvoorbeeld de aandacht willen afleiden van de inhoud omdat die inhoud confronterend voor hem is. Iemand kan afstand willen nemen van de inhoud omdat die inhoud tegengesteld is aan zijn eigen overtuigingen. Door een grap te maken, stopt het inhoudelijke gesprek en/of wordt de inhoud belachelijk gemaakt. Zo hoeven we niet meer naar de inhoud te luisteren.

Doe niet zo flauw

Het is voor de ontvangers van de grap niet makkelijk om een grap af te wijzen. Het appèl dat op de ontvangers van de grap wordt gedaan is om niet flauw te doen en gewoon mee te lachen. Defensieve humor valt onder agressieve humor. Dat is een vorm van humor die kan leiden tot groepscohesie, maar net zo goed kan leiden tot conflicten en uitsluiting.

Blokkerend

Naast die negatieve effecten van defensieve humor, kleeft er volgens mij nog een risico aan. Defensieve humor blokkeert namelijk het leren. Als we de inhoud weglachen, hoeven we die niet meer serieus in overweging te nemen. Zo hoeven we onze overtuigingen niet bij te stellen en kunnen we blijven geloven wat we al dachten te weten. Door ons af te wenden van de inhoud en te lachen om een grap kunnen we blijven denken wat we al dachten en leren we niets nieuws.

Defensieve humor

We kunnen mild kijken naar defensieve humor. Ik denk dat we allemaal wel eens geneigd zijn om ons ergens met een grapje van af te maken, zodat we de boodschap kunnen negeren. Maar hoe begrijpelijk ook, ik denk dat er een betere manier is van reageren op inhoud die we confronterend vinden of waar we het mee oneens zijn. Hier zijn drie effectievere manieren van reageren:

1. Niets zeggen en jezelf de tijd geven om de confronterende inhoud te overdenken en in overweging te nemen.
2. Je bedenkingen op een serieuze manier naar voren brengen.
3. Het perspectief van de ander onderzoeken om het beter te gaan begrijpen.