De rol van zelfperceptie in leesvaardigheid

De rol van zelfperceptie in leesvaardigheid. In een recent artikel van Hofer et al. (2024), gepubliceerd in Nature, wordt de complexe relatie tussen zelfperceptie van kinderen, sociaal-ecenomische status en hun leesvaardigheid onder de loep genomen. Deze studie belicht specifiek hoe kinderen met verschillende sociaaleconomische achtergronden (SES) zichzelf zien en hoe dit zelfbeeld gerelateerd is aan hun leesvaardigheid.

Zelfperceptie

Zelfperceptie is hoe kinderen zichzelf zien en beoordelen. Kinderen vormen hun eigen theorieën over zichzelf, door wat ze elke dag meemaken en de feedback die ze vanuit hun omgeving krijgen. Ze bedenken wie ze zijn, wat ze kunnen, en hoe anderen hen zien. In een groeimindset geloven kinderen bijvoorbeeld dat ze met effectieve inspanning, hulp en feedback beter kunnen worden in wat ze nu nog moeilijk vinden. In een statische mindset geloven ze dat hun capaciteiten en intelligentie niet of nauwelijks ontwikkelbaar zijn en dat inspanning leveren dus weinig zin heeft als je geen aanleg hebt.

Onderzoek

Door een uitgebreide analyse van de gegevens van de PISA-enquête van 2018, waarbij meer dan een half miljoen vijftienjarigen uit 70 landen betrokken waren, biedt het onderzoek van Hofer et al inzicht in de relatie tussen zelfpercepties en leesvaardigheid en SES. Kinderen uit minder rijke gezinnen, ofwel lage SES, hebben vaak een minder positief beeld van zichzelf. Dit mindere zelfbeeld zie je vaak terug in hun schoolprestaties. Zou weten hoe deze kinderen zichzelf zien een rol spelen in die wereldwijde verschillen in leesprestaties door sociaaleconomische status?

Soorten zelfpercepties

De onderzoekers keken naar vijf soorten zelfpercepties: hoe competent de kinderen zich voelen, hoe effectief ze zichzelf vinden (self-efficacy)), hun groeimindset, of ze zich thuis voelen op school, en hun angst om te falen. Deze zelfbeelden werden gelinkt aan de leesvaardigheid van de kinderen.
De onderzoekers vonden een duidelijke link tussen SES en leesvaardigheid wereldwijd. SES hing ook samen met hoe competent kinderen zich voelden, hun zelfeffectiviteit, groeimindset, en gevoel ergens thuis te horen.

Medierende rol

De zelfpercepties hadden dus inderdaad invloed op de link tussen SES en leesvaardigheid en ze verklaren ongeveer 11% van het verschil in de relatie tussen leesvaardigheid en SES. Daarbij bleek vooral de zelfperceptie competent te zijn belangrijk en dan met name in landen waarin je makkelijker van sociale klasse kunt veranderen. Dit laat zien hoe belangrijk het is dat omgevingen het mogelijk maken dat kinderen zich competent kunnen voelen, zeker in landen waar meer sociale mobiliteit is. Angst om te falen speelde een kleinere rol dan de andere zelfpercepties.

De rol van zelfperceptie in leesvaardigheid

De bevindingen van Hofer et al. (2024) werpt een licht op de rol van zelfperceptie in het onderwijs. Het benadrukt de noodzaak van een ondersteunende en stimulerende omgeving, met name voor kinderen uit lagere sociaaleconomische milieus. Positieve zelfpercepties, zoals een gevoel van competentie, speelt een rol in het verbeteren van de leesvaardigheid van kinderen wereldwijd.

Zelfperceptie beïnvloeden

Docenten, begeleiders, ouders en familieleden kunnen een positieve rol spelen in de zelfpercepties die kinderen ontwikkelen. Dat kunnen ze bijvoorbeeld doen door competentie-ondersteunend te praten met en over het kind en door groeimindset-interventies te benutten. Het is net zo belangrijk om de perceptie van competentie niet te frustreren en geen statische mindset op te wekken, als het is om competentie-ondersteunend te praten en een groeimindset te stimuleren. In dit boek kun je meer lezen over hoe je dat kunt doen.