Beloning ondermijnt intrinsieke motivatie niet altijd. Uit Motivation Science en het Handboek Self-determination theory komt een genuanceerd beeld tevoorschijn wanneer beloningen de intrinsieke motivatie al dan niet ondermijnen.

Ondermijningseffect

Het effect van beloningen op de intrinsieke motivatie hangt af van de psychologische betekenis die de persoon eraan geeft in termen van zijn autonomie en competentie. Wanneer de beloning wordt ervaren als een poging van iemand anders om iets gedaan te krijgen van de persoon, dan is de functionele significantie die de persoon eraan geeft controlling. In die situatie zal waarschijnlijk het ondermijningseffect optreden. De intrinsieke motivatie van de persoon wordt dan ondermijnd door de beloning.

Drie condities

Het ondermijnende effect van beloning op intrinsieke motivatie treedt niet altijd op. In de experimenten van Deci in 1971 en 1972 werden mensen beloond voor hun deelname aan het experiment, en niet voor hoe ze presteerden tijdens het experiment. Het ondermijningseffect trad bij deze groep niet op. Wanneer de volgende drie condities aanwezig zijn treedt het ondermijningseffect wel op: de beloning wordt in het vooruitzicht gesteld, de te verdienen beloning is sterk in beeld en het al dan niet krijgen van de beloning hangt af van de prestaties van de persoon op de activiteit.

Natuurlijke beloning

Het ondermijningseffect treedt ook niet op bij natuurlijke beloningen. Wanneer de persoon een taak uitvoert en opeens iets tegenkomt dat hij ervaart als beloning (zoals een tuinier die opeens ziet dat zijn tomaten prachtig groeien), dan werkt die beloning stimulerend voor de intrinsieke motivatie. Er is immers niemand die de beloning toekent met de bedoeling om bepaald gedrag te stimuleren. De natuurlijke beloning versterkt zijn autonomie en competentie.

Verbale beloning

Positieve feedback (verbale beloning) versterkt de intrinsieke motivatie van volwassenen en adolescenten, wanneer die feedback op een niet-controlerende wijze wordt gegeven. Bij jongere kinderen wordt overigens wel een ondermijningseffect gevonden van positieve feedback op intrinsieke motivatie.

Boek of button

Een button of prijs geven voor het uitlezen van een boek werkt ondermijnend voor de intrinsieke motivatie om te lezen. Maar een boek geven, als cadeautje nadat het kind heeft gelezen, werkt niet ondermijnend voor de intrinsieke motivatie. Een dergelijk cadeautje achteraf werkt juist aanmoedigend en geeft het kind de informatie dat lezen belangrijk en waardevol is. De intrinsieke motivatie voor lezen wordt dan niet ondermijnd, maar ondersteund.

Taak-noncontingente beloning

Beloningen die worden gegeven voor je aanwezigheid en niet afhankelijk zijn van je betrokkenheid en prestaties werken niet ondermijnend op de intrinsieke motivatie. Die beloningen worden niet ervaren als controlling. Ze spelen in het hoofd van de persoon geen specifieke rol tijdens het doen van de activiteit.

Contingente beloning

Beloningen die afhankelijk zijn van het afmaken van een taak (completion-contingente beloning), het uitvoeren van een specifieke taak (engagement-contingent) en het presteren op een taak (performance-contingent) ondermijnen alledrie de intrinsieke motivatie voor de activiteit. Nog ondermijnender wordt het wanneer er sprake is van competitieve-contingente beloningen, waarbij alleen de winnaar een beloning krijgt en de verliezers minder of niets krijgen.

Beloning ondermijnt intrinsieke motivatie niet altijd

Onverwachte materiele beloningen en taak-noncontingente beloningen hebben geen ondermijnend effect op de intrinsieke motivatie. Maar engagement-contingente, completion-contingente en performance-contingente beloningen verlagen allemaal de intrinsieke motivatie. Taak-contingente beloningen zijn simpelweg de optelsom van engagement-contingent en completion-contingente beloningen en die ondermijnen dus logischerwijze ook de intrinsieke motivatie. Het slechtste effect op intrinsieke motivatie heeft prestatiebeloning, dus beloning die afhankelijk is van de prestaties van de persoon en waarbij degenen die het best presteren de hoogste beloning krijgen en degenen die het slechtst presteren de laagste beloning krijgen. Gratificaties, goed idee?