Between us is een recent verschenen boek van Batja Mesquita. In dit boek zet zij uiteen dat emoties cultuur-afhankelijk zijn en ’tussen ons’ ontstaan. Haar theorie sluit grotendeels aan bij de theorie van geconstrueerde emoties van Lisa Feldman-Barrett.

Cultuur-afhankelijk

Mesquita stelt dat onze emoties cultuur-afhankelijk zijn, net zoals zeer als onze taal, ons eten en onze kleding dat zijn. Je kunt de emoties die in een bepaalde cultuur aanwezig zijn gaan begrijpen wanneer je gaat begrijpen wat voor mensen in die specifieke context belangrijk is. Wat hun normen, waarden en doelen zijn. Er ligt in die zin altijd logica ten grondslag aan emoties. Zo bestaan bepaalde emoties wel in de ene cultuur en niet in een andere cultuur. Mesquita geeft hiervan vele voorbeelden (hasham, gezellig, ask, malu).

MINE – OURS

Mesquita maakt onderscheid tussen culturen waarin emoties worden ervaren als MINE en culturen waarin emoties worden ervaren als OURS. In een MINE-model van emoties worden emoties gezien als gevoelens binnenin ons. De film Inside-Out is een voorbeeld van het MINE-model. Boosheid, blijdschap, verbazing, walging en verdriet zijn in een dergelijk model essenties die in ons zitten en ontstaan door fysiologische veranderingen in ons lichaam. In een MINE-cultuur beoordelen mensen de emoties van anderen op basis van de gezichtsuitdrukking van die ene persoon en wordt ‘je goed voelen’ gezien als iets gezonds. In het OURS-model van emoties worden emoties gezien als acties tussen mensen, acties die zijn afgestemd op de situatie. In een OURS-cultuur beoordelen mensen de emoties van een combinatie van gezichtsuitdrukkingen van alle betrokkenen en wordt ‘positieve activiteiten’ gezien als iets gezonds.

Internalisatie

Mesquita beschrijft hoe ouders hun kinderen leren welke emoties worden gewaardeerd in de cultuur en welke niet. Zo leren kinderen emoties. Er zijn culturen waarin ouders graag willen dat hun kind zich goed voelt over zichzelf en er zijn culturen waarin ouders graag willen dat hun kind zich schaamt, culturen waar een kind kalm is, culturen waar een kind angst leert en culturen waar een kind boze agressie leert. De opvoeding die kinderen in elk van die verschillende culturen krijgen zorgt ervoor dat ze de emoties die passend zijn in de cultuur zich eigen maken.

Slaan

We kunnen beter geen onderscheid maken tussen goede en slechte emoties, legt Mesquita uit. Ze licht dit toe aan de hand van voorbeelden. Zo beschrijft ze hoe in de Bara-gemeenschap wordt gezorgd dat kinderen angst leren. Vanaf een jaar of twee begint de moeder met kleine fysieke straffen, zoals knijpen. Rond het vierde levensjaar starten de fysieke straffen, in de vorm van slaan en geen eten geven. Het slaan gebeurt over het algemeen door de vader. De bedoeling is dat de kinderen bang worden voor autoriteit.

Effectief?

Mesquita stelt vervolgens de vraag hoe het met deze kinderen gaat. Lopen ze psychologisch risico doordat ze worden geslagen? Internaliseren ze de sociale normen of houden ze zich alleen maar de normen vanwege angst voor fysieke straf? Mesquita stelt dat deze manier van opvoeden voor de Bara-kinderen wel eens effectief zouden kunnen zijn in de Bara-cultuur. Immers, internalisatie van de normen (in de zin van er zelf echt achter staan en je aan de norm houden omdat je die norm onderschrijft) is misschien wel niet nodig in de Bara-cultuur, want angst werkt in die cultuur. Wanneer de Bara volwassen zijn hoeven ze namelijk niet meer bang te zijn voor lijfstraffen, maar dan zijn ze bang voor de geesten die ziekte en tegenspoed kunnen opleggen wanneer er sprake is van normoverschrijdend gedrag. Agressie is normaal sociaal gedrag in de Bara-cultuur. Verbondenheid tussen ouders en kinderen is inderdaad laag. ‘Maar’, zo vraagt Mesquita: ‘Wie zegt dat ouders en kinderen zich verbonden zouden moeten voelen met elkaar? Bara-ouders verzorgen hun kinderen fysiek tot die voor zichzelf kunnen zorgen en ze bereiden kinderen voor op de hiërarchische samenleving waarin ze opgroeien en waarin men gelooft dat de geesten wraak kunnen nemen. Wat zou een Bara-kind nog meer wensen?’

Cultuur-relativisme

Dit cultuur-relativistische perspectief spreekt me niet aan en staat haaks op de universele psychologische basisbehoeften die in het zelfdeterminatietheorie-onderzoek wordt gevonden. Het gaat om psychologische basisbehoeften die onafhankelijk van cultuur worden gevonden. Het antwoord op de vraag ‘Wat zou een Bara-kind nog meer wensen?’ is dan ook vermoedelijk: ‘een Bara-kind heeft, net als alle andere kinderen in alle andere culturen, een noodzaak tot vervulling van de behoefte aan verbondenheid, autonomie en competentie om te kunnen opgroeien tot een psychologisch gezond persoon.’

Grens?

Zou iemand die een dergelijk cultuur-relativistisch perspectief propageert ergens een morele grens trekken? Als slaan en eten ontzeggen oké is, omdat het nu eenmaal de cultuur is om dat te doen, zou dat dan ook gelden voor bijvoorbeeld seksueel misbruik, marteling en moord? Omdat iets ‘de cultuur’ is, is het daarom ook automatisch ‘goed zoals het is en zoals het hoort te zijn’? Ik vermoed het niet. We hebben als mensen allemaal iets gemeenschappelijks; welbevinden gaat voor iedereen samen met vervulling van psychologische basisbehoeften.

Between us

Het onderzoek van Mesquita laat denk ik duidelijk zien dat emoties inderdaad tussen ons vormkrijgen. Zij benadrukt in haar boek de culturele invloed van hoe emoties tussen mensen ontstaan. Zou het zo kunnen zijn dat die nadruk op cultuur een zwakte met zich meebrengt? Immers, wat tussen mensen ontstaat wordt door veel meer factoren bepaald dan de cultuur waarin die mensen leven. Kinderen in hetzelfde gezin die toch een heel verschillende interacties hebben met hun ouders. Individuen die hun eigen interpretaties geven aan gebeurtenissen, gebaseerd op hun eigen specifieke ervaringen in het verleden. De invalshoek van Lisa Feldman-Barrett is dat ons brein ons ‘aanreikt’ welke perceptie/emotie we ervaren, en dat die voorspelling is gebaseerd op wat we ervoeren in soortgelijke situaties in ons verleden. Dat is denk ik een fijnmaziger en daarmee preciezere invalshoek.