Hoe scholen zijn en hoe ze kunnen worden

Hoe scholen zijn en hoe ze kunnen worden is het thema van een hoofdstuk van Johnmarshall Reeve et al in het nieuw verschenen Handbook of Self-determination Theory. In deze bijdrage vat ik de hoofdboodschap van dit hoofdstuk samen.

Doel van onderwijs

De auteurs stellen dat het doel van onderwijs zou moeten zijn om menselijk floreren te promoten. Floreren verwijst naar het tot bloei komen van capaciteiten en welbevinden. Floreren is dus geen eindresultaat, maar een term die verwijst naar de ontwikkeling van een leerling. Leerlingen floreren wanneer ze hun waarden, aspiraties en capaciteiten ontwikkelen en dat blijkt uit de volgende vier uitkomsten:

1. pro-activiteit: initiatief nemen, betrokken zijn, doorzetten en veerkrachtig reageren op tegenslagen.
2. verbeterd functioneren: continue vaardigheidsontwikkeling en groei in capaciteiten.
3. Prosociale relaties: het geven en krijgen van goede intieme relaties.
4. Psychologisch welbevinden: het gevoel erbij te horen en voldoening en een ervaring dat je leven betekenisvol is.

Floreren zou het doel van onderwijs moeten zijn omdat het zowel het individu ten goede komt, als de samenleving. Leerlingen die floreren op school dragen meer bij aan hun sociale omgeving. Dus floreren is inherent goed en ook voor de samenleving goed.

Hoe scholen zijn

De auteurs beschrijven de kenmerken van hoe scholen nu veelal zijn en welke een negatieve uitwerking hebben op het floreren van leerlingen en docenten:

1. cijfers: anders dan in andere domeinen van ons leven, waarin leren plaatsvindt via experimenten, fouten maken, risico’s nemen draait het leren in scholen om tests en cijfers. Een focus op cijfers heeft negatieve consequenties voor de ervaring van leerlingen en voor hun motivatie. Het wakkert sociale vergelijking, een ego-focus, defensieve zelfondermijningsstrategieën en weerstand aan. Het is ook vernederend, vooral voor de leerlingen die consequent lage cijfers halen.
2. prestatiedoelen: prestatiedoelen worden op scholen vaak ingezet om druk te leggen op leerlingen waardoor ze gecontroleerde motivatie oproepen en daardoor zijn ze ondermijnend voor de motivatie en betrokkenheid van leerlingen.
3. High stakes-tests: een van de redenen dat scholen voortdurend bezig zijn met evaluaties, vergelijkingen, competitie en voortdurend drukmiddelen inzetten om te motiveren is dat beleidsmakers de scholen (docenten en leidinggevenden) op diezelfde manier aansturen. Door scholen te beoordelen met prestatie-indicatoren die focussen op examenresultaten en testresultaten wakkeren beleidsmakers gecontroleerde motivatie aan bij docenten en leidinggevenden, die diezelfde gecontroleerde motivatie doortikken naar leerlingen.
4. Behoeftenfrustrerende praktijken: naast cijfers, examens, en normatieve vergelijkingen tussen leerlingen en scholen vinden er nog meer ineffectieve praktijken plaats in het onderwijs. Rigide indeling naar leeftijd, grote klassen, rigide onderwijscurricula, strikte leeftijdsgebonden onderwijsstructuren, competitieve projecten etc. Al deze praktijken ondermijnen de psychologische basisbehoeftenvervulling van zowel leerlingen als docenten als leidinggevenden en hebben een negatief effect op het floreren van ieder.

Hoe scholen kunnen worden

De beste manier om zowel de ontwikkeling van leerlingen als de vitaliteit en betrokkenheid van docenten te bevorderen is om de psychologische basisbehoeftenvervulling van leerlingen en docenten als criterium te nemen.

1. vervul de behoefte aan autonomie van docenten en leerlingen.
2. vervul de behoefte aan competentie van docenten en leerlingen.
3. vervul de behoefte aan verbondenheid van docenten en leerlingen.
4. voorkom behoeftenfrustratie bij docenten en leerlingen.

Hoe?

Een paar manieren waarop scholen dit concreet kunnen doen zijn:

1. bied mogelijkheid in het curriculum voor het exploreren van interesses van individuele leerlingen.
2. bied mogelijkheid in het curriculum voor samenwerking en creativiteit.
3. personaliseer het onderwijs meer, zodat een individuele leerling leeractiviteiten kan oppakken die hem optimaal uitdagen, in plaats van leeractiviteiten te moeten doen die nu eenmaal geacht worden te passen bij zijn leeftijd.
4. bied docenten de ruimte en autonomie om hun eigen vakinhoud vorm te geven, innovatief te zijn en zelf vorm te kunnen geven aan hun professie.
5. beloon docenten met een vast basissalaris waaruit het respect voor het belang van hun werk blijkt.
6. geef scholen de gelegenheid om zichzelf te evalueren op basis van wat er in de school belangrijk wordt gevonden (in plaats van cijfers te vergelijken).
7. onderzoek het perspectief van leerlingen: ervaren zij dat ze op school kunnen groeien, voelen ze zich thuis, voelen ze zich gerespecteerd?
8. benut het perspectief van ouders bij het evalueren van hoe de school de leerlingen helpt om te floreren.
9. maak het curriculum interessant, verbeter de communicatie in de klas, geef persoonlijk relevante feedback en ontwerp een duidelijke structuur waarbinnen leerlingen succesvol leerdoelen kunnen bereiken.

Effecten

Als scholen erin slagen om dit te doen resulteert dit in leerlingen die naar school willen komen, die geïnteresseerd zijn om te leren en die geven om anderen. En daarnaast zijn er dan ook goede cognitieve uitkomsten. Die zijn zeker niet onbelangrijk, en die worden veel beter bereikt in een onderwijsproces waarin de psychologische basisbehoeften van alle betrokken worden vervuld en leerlingen kunnen floreren dan in een onderdrukkend onderwijsssyteem. De gevolgen van de kwaliteit van motivatie zijn te ingrijpend om door te blijven gaan met de ineffectieve aanpak die nu nog op veel scholen wordt gehanteerd.