Aandacht doet ertoe

Aandacht doet ertoe. In het artikel van Keller et al (2020) wordt uitgelegd hoe het organiseren van de aandacht van leerlingen tijden de les gerelateerd is aan hun leerproces. De onderzoekers maken onderscheid tussen vier soorten aandacht, die zich van elkaar onderscheiden op twee dimensies. Docenten en trainers kunnen rekening houden met het bestaan van deze soorten en kunnen de focus van leerlingen en studenten zodanig proberen te sturen dat het leerproces wordt ondersteund.

Extern en on-topic

Leerlingen die luisteren naar een uitleg van een docent en die kijken naar de powerpoint die de docent gebruikt hebben hun aandacht extern liggen en focussen op het onderwerp van de les. Dat is een vorm van externe aandacht die on-topic is. Onderzoek laat zien dat zelfs de meest bescheiden vorm van actief leren leidt tot het beter onthouden van de stof dan het luisteren naar een dergelijke lezing. Het koppelen van de stof aan bestaande kennis, het maken van oefentoetsen zijn twee voorbeelden van activerende lesvormen die effectiever zijn dan luisteren naar een docent. Dus naast externe en on-topic aandacht in de vorm van het kijken naar een video of het luisteren naar een uitleg is er meer nodig om tot daadwerkelijk leren te komen. Groepsdiscussie is bijvoorbeeld een vorm van externe en on-topic-aandacht die nuttig is om toe te voegen aan het luisteren naar de docent.

Intern en on-topic

Leerlingen die zelf nadenken over de stof hebben hun aandacht intern gericht en focussen op het onderwerp van de les. Deze individuele nadenktijd wordt wellicht te vaak overgeslagen, maar is cruciaal voor het leerproces. In de individuele nadenktijd kunnen leerlingen de stof verwerken, verwarring over de stof zelf exploreren, en de stof linken aan hun eigen ervaringen en bestaande kennis. Ook is interne en on-topic aandacht nuttig voor het ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden; leerlingen leren om te denken over hun denken en hun leren.

Extern en off-topic

Vier keer per seconde switcht ons brein van focus op een onderwerp naar bewustwording van onze omgeving. Dat is nuttig omdat het ons een evolutionair voordeel oplevert. Als we tijdens het bessen plukken continue in staat zijn om de gevaren in onze omgeving snel op te merken neemt onze overlevingskans toe. In de les betekent dit dat leerlingen voortdurend switchen tussen de stof en de auto die langs rijdt, het gordijn dat wappert in de wind etcetera.

Intern en off-topic

De vierde type aandacht is intern gericht en off-topic. De leerling is zich bijvoorbeeld bewust van kou, dorst of spierpijn of denkt na over zijn zieke familielid. Deze interne en off-topic aandacht kan bewust en onbewust plaatsvinden. De leerling kan bewust nadenken over iets anders dan de lesstof maar vaak zal hij gaan mijmeren zonder dat hij daar bewust voor heeft gekozen. Uit onderzoek blijkt dat binnen de eerste 30 seconden van een les leerlingen al rapporteren dat ze hun aandacht ergens anders bij hadden dan bij de les. Mijmeren kan leiden tot creativiteit, maar kan ook dusdanig afleiden van het onderwerp van de les dat het niet ondersteunend is aan het leren.

Hoe docenten aandacht kunnen orkestreren

De onderzoekers reiken diverse manieren aan waarop docenten de aandacht van leerlingen kunnen organiseren en orkestreren. Hier zijn een paar manieren waarop docenten dat kunnen doen:

1. bouw bewust en afwisselend extern/on-topic en intern/on-topic tijd in.
2. wees je bewust van natuurlijke fluctuaties in aandacht en hou daar in je les rekening mee door afwisseling tussen luisteren naar uitleg en zelf actief bezig zijn met de stof.
3. realiseer je dat het focussen van aandacht op de lesstof voor iedere leerling leerbaar is en geen vaststaand en onveranderbaar kenmerk is van iemands persoonlijkheid. Help leerlingen daarom om hun aandacht te verleggen naar de stof.
4. geef expliciet aan waar de aandacht van leerlingen naar toe zou moeten gaan (highlight sleutelbegrippen bijvoorbeeld).
5. realiseer je dat het leren van de leerlingen waarschijnlijk het meest effectief is wanneer de breinactiviteit van alle leerlingen en van de docent synchroon loopt. Dus organiseer je les zo dat de leerlingen allemaal met dezelfde stof bezig kunnen zijn, via een afwisseling tussen interne/on-topic aandacht en externe/on-topic aandacht.

Aandacht doet ertoe

Een voorbeeld van een instructie die effectief de aandacht van leerlingen organiseert is de volgende:

• denk individueel na over een vraag (intern/on-topic)
• vertel je gedachten en luister naar de gedachten van degene die naast je zit (extern/on-topic)
• luister naar een aanvullende uitleg (extern/on-topic)
• denk individueel na over de uitleg en vergelijk wat je eerder hebt bedacht met de informatie die je nu hebt (intern/on-topic)
• wissel uit met degene die naast je zit wat nu jullie gedachten zijn (extern/on-topic)