Zelfdeterminatietheorie benut in gezondheidszorg

De afgelopen weken las ik het boek van La Guardia ‘Self determination theory in practice: how to create an optimally health care environment. La Guardia is onderzoeker met expertise in zelfdeterminatietheorie en de toepassingen ervan in gezondheidszorg en welbevinden. In het boek beschrijft zij hoe zij de principes van de zelfdeterminatietheorie benut in haar werk met cliënten met gezondheidsklachten. Ze heeft SDT-behandelingen ontwikkeld voor mensen die chronisch ziek zijn (kanker, diabetes, overgewicht, hart- en vaatziekten) en voor mensen bijvoorbeeld na een hartaanval proberen te herstellen en leven met de consequenties ervan.

Gezondheidsgedrag veranderen is complex

Veel mensen proberen te stoppen met roken, maar geven het na een tijdje toch op. Of mensen proberen fysiek actiever te worden, maar het lukt ze toch niet goed. Of mensen proberen gewicht te verliezen, maar komen na initieel succes toch snel weer aan.

Relationeel

Het veranderen van je gezondheidsgedragingen is complex omdat het nooit uitsluitend gaat om het veranderen van dat specifieke gedrag (minder drinken, meer fysieke activiteit, niet meer roken et cetera). Roken, bijvoorbeeld, heeft vaak de functie om te relaxen in stressvolle situaties. Drinken heeft vaak de functie van bijvoorbeeld sociaal gezellig meedoen. Fysiek actiever zijn gaat gepaard met fysiek ongemak. Het veranderen van gezondheidsgedragingen heeft een relationele component. Probeert degene die kookt gewicht te verliezen, dan kan dat bijvoorbeeld stuiten op verzet bij gezinsleden die geen zin hebben om gezonder te gaan eten. Of er zijn tradities in families (op feesten eten we taart en drinken we alcohol) die het moeilijk maken om je gezonder te gaan gedragen.

Meerdere gedragingen tegelijk

Het veranderen van gezondheidsgedragingen is daarnaast complex omdat problematisch gezondheidsgedrag vaak tegelijkertijd optreedt.  Mensen die roken eten vaak ook slecht en zijn vaak ook fysiek minder actief. Mensen proberen dan ook vaak meerdere gezondheidsgedragingen tegelijkertijd te veranderen, wat het extra lastig maakt.

Waarde en interesse

De behandelingen op basis van de zelfdeterminatietheorie erkennen en adresseren de complexiteit gezondheidsgedragingen. De behandelingen focussen zich erop om cliënten te helpen hun eigen waarde voor en interesse in gezondheidsgedragingen te ontwikkelen. Ook helpt SDT om niet alleen een verandering te gaan starten, maar ook om die verandering te onderhouden. Het fundament van die behandelingen is om te begrijpen wat mensen motiveert voor gezondheidsgedragingen. Vervolgens creëren hulpverleners de condities waarbinnen cliënten een hoge kwaliteit van motivatie kunnen ontwikkelen voor hun gezondheidsgedrag.

Gezondheid als beloning of straf

Iemand die bijvoorbeeld zegt: ’Ik moet iets doen aan mijn gezondheid want mijn medicijnen kosten me handenvol met geld’ heeft een lage kwaliteit van motivatie voor het verbeteren van zijn gezondheid. De persoon voelt druk of straf (beloning) om zijn gezondheid te verbeteren.

Gezondheid als druk

Iemand kan bijvoorbeeld zeggen: ’Ik moet mijn gedrag veranderen anders gaat er iets ergs gebeuren, dan word ik ziek en ga ik jong dood’ of ‘Ik wil afvallen want dan zijn belangrijke anderen trots op me en zijn ze niet teleurgesteld in me’. De persoon voelt inwendige druk om zijn gezondheid te verbeteren, maar waardeert de gezondheidsgedragingen zelf niet zozeer. Ook dit is een relatief lage kwaliteit van motivatie.

Gezondheid als belangrijke waarde

Iemand kan bijvoorbeeld zeggen: ‘Ik wil mijn gedrag veranderen want ik wil graag zo gezond mogelijk zijn. Als ik gezonder ben kan ik meer bijdragen in ons gezin. Als ik gezond leef ben ik een goed voorbeeld voor mijn kinderen. Als ik gezonder ben, ben ik beter in staat het leven te leiden dat ik graag wil leiden’. De persoon ziet waarde en belang in het verbeteren van zijn gezondheid en waardeert de gezondheidsgedragingen die daarbij horen. Dit is een hogere kwaliteit van motivatie.

Gezondheid als interesse

Iemand kan bijvoorbeeld zeggen: ‘Ik wil mijn gedrag veranderen want ik vind het leuk en uitdagend om fysiek actief te zijn en om mijn gezondheid te verbeteren’. Deze persoon vindt de gezondheidsgedragingen interessant en leuk om te doen. Dit is ook een hoge kwaliteit van motivatie.

Niet veranderen als optie

Behandelaren zoals La Guardia onderzoeken oordeelloos hoe de cliënt tegenover het verbeteren van zijn gezondheid staat. Cliënten hebben nadrukkelijk ook de optie om niets te veranderen en worden niet onder druk gezet om te stoppen met roken of gewicht te verliezen of fitter te worden. Hun ambivalente gevoelens ten aanzien van het veranderen van hun gezondheidsgedrag worden erkend en onderzocht, zonder dat de behandelaar hierin probeert te beïnvloeden.

Psychologische basisbehoeften

Het onderstaande schema vat samen hoe SDT behandelaren zoals La Guardia de psychologische basisbehoeften van cliënten vervullen, zodat een hoge kwaliteit van motivatie kan gaan ontstaan.