Foto: Walter Schlundt Bodien

Psychologische basisbehoeften en doodsacceptatie. Van der Kaap-Deeder et al (2020) deden onderzoek naar de relatie tussen psychologische basisbehoeften en houding ten opzichte van de dood. In de laatste tientallen jaren van hun leven verschillen oudere volwassenen aanzienlijk in de manier waarop ze omgaan met het toenemende bewustzijn van hun sterfelijkheid. Sommige ouderen worden angstig bij de gedachte aan de dood, terwijl anderen de dood accepteren als natuurlijk onderdeel van het leven waar ze nog naar uitzien noch bang voor zijn.

Accepterende doodshouding

Een accepterende houding ten aanzien van de dood is gerelateerd aan meer tevredenheid met het leven en aan een groter gevoel van zingeving in het leven. Doodsangst is positief gerelateerd aan algemene angst en depressie. Doodsangst is negatief gerelateerd aan aanpassingsvermogen, zelfwaardering, identiteit, interne locus of control en welbevinden. Welke psychologische bronnen liggen ten grondslag aan deze verschillende houdingen ten opzichte van de dood?

SDT en Erikson

De onderzoekers hanteerden als theoretisch kader zowel de zelfdeterminatietheorie als de ontwikkelingstheorie van Erikson. Ze voerden twee studies uit. In de eerste studie onderzochten ze de rol van behoeftebevrediging zoals ervaren gedurende het leven in de houding ten opzichte van de dood. Dat wil zeggen dat ze keken naar de mate waarin de respondenten in de  loop van hun leven hadden ervaren dat ze autonoom, competent en verbonden waren. Vervolgens maakten ze onderscheid tussen een accepterende en angstige houding ten opzichte van de dood. In de tweede studie voegden ze daar de rol van behoeftefrustratie aan toe, dat wil zeggen dat ze ook keken naar de frustratie van de behoefte aan autonomie, competentie en verbondenheid.

Hypothese

De gedachte was dat degenen die gedurende hun leven meer behoeftebevrediging ervaren en opbouwen zijn waarschijnlijk meer ‘klaar’ om te sterven. De reden hiervoor is dat behoeftebevrediging, zoals opgebouwd gedurende iemands leven, kan zorgen voor een soepelere en succesvollere oplossing van de laatste ontwikkelingstaak in iemands leven zoals Erikson die beschrijft, namelijk het bereiken van een gevoel van ego-integriteit en het vermijden van ervaringen van wanhoop. Volgens Eriksons persoonlijkheidstheorie is een succesvolle oplossing van de psychosociale crisis van ego-integriteit versus wanhoop essentieel in de laatste levensfase.

Resultaat

Mensen die terugkijkend op hun leven ervaren dat hun psychologische basisbehoeften zijn vervuld blijken inderdaad meer doodsacceptatie te hebben, doordat ze meer ego-integriteit hebben ontwikkeld. Ze zijn ook minder bang voor de eigen dood, zijn minder wanhopig over de eigen dood. Er zijn daarbij twee verschillende paden te zien: ego-integriteit is gerelateerd aan een adaptieve houding ten opzichte van de dood (d.w.z. doodacceptatie) en wanhoop is voorspellend voor doodsangst. De actieve frustratie van de psychologische basisbehoeften hangen samen met ernstige spijt en bitterheid over levenskeuzes. De behoeftenbevrediging is het lichte pad en de behoeftefrustratie is het donkere pad van de houding ten opzichte van de dood.

Acceptatiebevordering

Als je je gedurende je leven autonoom, competent en verbonden hebt gevoeld ontwikkel je een meer accepterende houding ten aanzien van jd dood. Je hebt dan passender en geschiktere keuzes gemaakt in het leven die samengaan met een ervaring van persoonlijke effectiviteit, verbinding en wilskracht. Betere behoeftebevrediging leidt tot een grotere zelfrealisatie, waardoor het gemakkelijker wordt om vrede te hebben met de dood

Zinvol en mild

Mensen die hun leven als zinvol zien en in staat zijn om vroegere fouten te accepteren, kunnen een gevoel van ego-integriteit bereiken, wat bijdraagt aan het zien van de dood als een natuurlijk en integraal onderdeel van het leven. Wanneer mensen geloven dat het leven dat ze hebben geleefd bevredigend was, met ervaringen van diepe sociale verbondenheid, keuze en persoonlijke vrijheid, meesterschap en succes, zijn ze meer geneigd om hun leven als zinvol te zien en daardoor meer accepterend in plaats van defensief om te gaan met hun uiteindelijke dood. Maar als mensen voelen dat hun leven moeilijk is geweest en gevuld met frustrerende ervaringen zoals sociale uitsluiting, druk, en falen, zijn ze meer geneigd om met spijt of bitterheid terug te kijken op hun leven, wat gepaard gaat met een angstigere houding ten opzichte van hun eigen dood.

Hoe vervul je je eigen psychologische basisbehoeften?

Dit onderzoek onderstreept opnieuw hoe belangrijk het is om je eigen psychologische basisbehoeften en die van anderen te proberen te vervullen en niet frustreren. Daar pluk je gedurende het leven en wanneer je stervensproces is begonnen de vruchten van. In deze bijdragen kun je meer lezen over hoe je dat kunt doen. Enkele gedachten over beter worden in het stervensproces kun je hier lezen.