De theorie die Feldman Barrett uiteen zet in haar boek is de theorie van geconstrueerde emoties. Die theorie draait om een aantal concepten. Het voert te ver om die allemaal te beschrijven (als je interesse hebt in emoties van jezelf en anderen raad ik dit boek van harte aan), maar een paar concepten zal ik kort behandelen.

Interoceptie

In ieder mens is voortdurend interoceptie gaande, dat wil zeggen dat het brein voortdurend in de gaten houdt of het organisme veilig en comfortabel is. Dat proces is net als ademhalen. Het brein krijgt daarmee ook informatie over de zogenaamde affectieve staat van het organisme, in rudimentaire vorm. Er zijn twee componenten van affect: valence en arousal. Valence verwijst naar hoe prettig of onprettig je je voelt. Arousal verwijst naar hoe kalm of geagiteerd je je voelt.
Deze informatie krijgt het brein doorlopend en het zet het organisme aan tot handelen als dat nodig is (eten, drinken, slapen, et cetera). Er is geen sprake van emoties die getriggerd worden door een gebeurtenis, maar van een voortdurende affectieve toestand van het organisme. En deze affectieve staat is veel eenvoudiger dan onze concepten van emoties.

Degeneracy

Een mentale staat, zoals angst, wordt niet gecreëerd door een setje neuronen. Maar verschillende combinaties van verschillende neuronen, op verschillende plekken in het brein, kunnen op verschillende momenten ervaringen van angst creëren. Degeneracy betekent ‘Many-to-one’, dus vele combinaties van neuronen kunnen dezelfde uitkomsten geven. dat betekent niet dat elke neuron de functie van een andere neuron kan overnemen, maar wel dat de meeste neurons multipurpose zijn, dus meerdere functies vervullen. Net zoals je met meel en eieren meer kan maken dan alleen cake. Geen enkele breinregio bevat de vingerafdruk van een specifieke emotie. In plaats daarvan is het zo dat emoties ontstaan vanuit afvurende neurons, maar geen enkele neuron richt zich exclusief op het genereren van emoties.

Simulation/prediction

Simulaties zijn gokjes van je brein ten aanzien van wat er gaande is in de wereld om je heen. Mensen zijn voortdurend in aanraking met ambigue informatie vol met ruis, via je ogen, oren neus en andere zintuigen. Je brein gebruikt je ervaringen in het verleden om een hypothese te construeren (een simulatie). Vervolgens vergelijkt je brein die simulatie met de kakofonie aan input die het binnenkrijgt. Zo krijgt de input betekenis voor je. Simulatie is de default mode voor alle mentale activiteit, dromen, waarnemen, denken, voelen. Elk moment dat je leeft gebruikt je brein concepten om de buitenwereld mee te simuleren.

Voorspellingen

Zonder concepten ben je waarnemingsblind (je hebt geen idee en begrijpt niet wat je ervaart). Met die concepten simuleert je brein onzichtbaar en automatisch, zodat horen, zien en voelen aanvoelt als reflexen in plaats van dan als eigen gemaakte constructies. Je brein doet voorspellingen over de werkelijkheid en corrigeert deze wanneer er input komt dat de voorspelling niet juist is. Vandaar ook dat in je brein al activiteit te zien is, voordat jij je bewust bent van je intentie om iets te gaan doen. Je brein is druk bezig met voorspellingen genereren. Als je brein dat niet zou doen, maar in plaats daarvan zou reageren in plaats van voorspellen, dan zou dat enorm belastend zijn voor ons metabolisme, veel energie kosten en heel inefficiënt zijn. Je brein doet een voorspelling, reikt die je als het ware aan en jij neemt de voorspelling aan (je handelt dan automatisch) of je corrigeert de voorspelling (je wordt je bewust van wat er gaande is en je stelt je gedrag bij).

Construction

De theorie van geconstrueerde emoties zegt dat je brein je ervaring van een emotie construeert. Op elk moment dat je wakker bent, gebruikt je brein ervaringen vanuit je verleden, organiseert het in concepten om je acties te leiden en je ervaringen betekenis te geven. Als de concepten draaien om emoties, dan construeert je brein ervaringen van emotie. Emoties zijn geen reactie op de wereld. Je bent geen passieve ontvanger van sensorische informatie, maar een actieve constructeur van je emoties. Van elke sensorische input en ervaring in het verleden, construeert je brein betekenis en actie. Als je geen concepten zou hebben, dan zou alle input simpelweg ruis voor je zijn. Elke neuron in je lichaam is in staat om bij te dragen aan meer dan één uitkomst. Dat zorgt voor een brein dat het beste in staat is te overleven, want het is metabolisch efficiënt en vergroot de rekenkracht van het brein om voorspellingen te doen.

Emoties als sociale constructen

Emoties zijn niet ingebouwd, maar worden geconstrueerd vanuit verschillende basisonderdelen. Ze zijn niet universeel, maar variëren van cultuur tot cultuur. Ze worden niet getriggerd, maar je creëert ze zelf. Ze ontstaan als combinatie van de fysieke kenmerken van je lichaam, een flexibel brein dat zichzelf bedraadt afhankelijk van de omgeving waarin het zich bevindt en de cultuur waarin je opgroeit. Emoties zijn echt, maar niet in materiële zin of in essentiële zin. Emoties zijn het product van menselijke consensus.

Een paar praktische implicaties

Een paar praktische implicaties die ik hier noem vloeien zowel voort uit het niet meer uitgaan van de klassieke emotietheorie als van het wel uitgaan van de theorie van geconstrueerde emoties. Twee eenvoudige voorbeelden zijn de volgende. Er worden miljoenen geïnvesteerd in het bouwen van technologie waarmee emoties van gezichtsuitdrukkingen kunnen worden gelezen. Als de klassieke theorie van emoties inderdaad niet klopt (en er is de afgelopen 100 jaar geen bewijs gevonden voor die theorie), dan is dat weggegooid geld.

Predictie achteruitgang

Onderzoeken laten zien dat mensen die snel verouderen breinfunctieverlies laten zien in breingebieden die in de klassieke theorie worden gelinkt aan emoties. Maar de neurowetenschap waar Feldmann Barrett haar theorie van geconstrueerde emoties op baseert laat zien dat die specifieke breingebieden betrokken zijn bij predictie. Als ouderen minder goed worden in het doen van voorspellingen is dat een heel andere verklaring voor hun slechtere functioneren dan wanneer het zou gaan om breingebieden die voor emoties worden ingezet. Feldmann Barrett is momenteel aan het onderzoeken hoe deze breingebieden behouden en versterkt kunnen worden, zodat ouderdomsgerelateerde afbraak voorkomen of verbeterd kan worden.

Andere taal

Om te praten over een ‘gezichtsuitdrukking’ lijkt gezond verstand, maar die manier van praten gaat uit van het bestaan van emotionele vingerafdrukken die je kunt zien aan een gezicht en dat het gezicht emotie uitzendt. Lisa gebruikt liever het woord gezichtsconfiguratie, want dat verwijst beter naar de setjes van bewegingen van gezichtsspieren die in de traditionele theorie van emotie wordt gezien als een gecoördineerde unit van emotie. Daarnaast is het woord emotie niet precies genoeg in de theorie van geconstrueerde emotie.

Moment van emotie

Immers, het woord emotie kan refereren aan een gevoel maar ook aan een hele categorie van gevoelens. Als je een emotionele ervaring construeert, dan noemt Lisa dat een moment van emotie. Als zij het heeft over angst, boosheid, geluk, verdriet, dan noemt ze dat een emotiecategorie.

Geen objectieve essentie

Het liefst zou zij het woord ‘een emotie’ uit ons woordenboek halen, omdat het suggereert dat het een objectieve essentie is die voorkomt in de natuur terwijl het menselijke concepten zijn. Emotie, perceptie, gedachten, dagdromen, simulaties, voor ons brein is het allemaal hetzelfde. Het idee dat we emoties en (rationele) gedachten zouden kunnen scheiden van elkaar hebben mensen bedacht (menselijke psychologische concepten), maar in het lichaam en het brein zijn die concepten niet te onderscheiden, niet te zien als aparte essenties. We kunnen een emotie in een ander ook niet identificeren, hooguit een vermoeden hebben over hoe die ander zich voelt.

Emotieconstructie

Het woord emotieregulatie is wat Feldman Barrett geen goed begrip, omdat het suggereert dat er emoties zonder dat de persoon daar invloed op heeft ontstaan en de persoon vervolgens moet proberen om die emoties te beteugelen of managen of in goede banen leiden. In plaats van emotieregulatie suggereert Felmann Barrett het woord ‘emotieconstructie’.  Hier kun je daar meer over lezen.

]