Deze week las ik het boek Psychology for musicians, understanding and acquiring the skills. Aanbevelenswaardig voor iedereen die interesse heeft in muziek en psychologie.

Leertheorie

In deel 1 komen de best onderzochte theorieën over leren voorbij; de ontwikkeling van muzikale vaardigheden, motivatie, attributie en deliberate practice. Zie ook hier, hier, hier en hier.

Expressie

Deel II gaat over de verwerving van muzikale vaardigheden en deel III over de rol van performer, dirigent/docent, en luisteraar. Een paar highlights in deel II, met betrekking tot het onderwerp expressie beschrijf ik in deze post.
De crux van expressieve performance zit in de nuance.

Nuance

Nuance is de subtiele, soms vrijwel niet op te merken manipulatie van geluid, nadruk, timing, toonhoogte, timbre en volume, die de muziek tot leven brengt. Het is de nuance waardoor de muziek menselijk voelt in plaats van mechanisch en doods. Nuance is een onderdeel van expressie, waarbij expressie gaat om alle veranderingen in de parameters die geen verandering betekenen voor de daadwerkelijke muzikale sequentie.

Basisemoties

De boodschap van de performers is het meest effectief als er algemene, basisemoties worden overgedragen, omdat die universele biologische patronen oproepen in het menselijk brein van de luisteraar, ongeacht diens culturele achtergrond. Performers kunnen hun expressie enorm veel krachtiger laten zijn, wanneer zij expliciete mentale representaties voor de performance hebben. Dat betekent dat ze voor elk stukje muziek een mentaal plaatje hebben van de emotionele boodschap en de expressie die daarbij hoort.

Gedetailleerd voorwerk

Geweldige performances ontstaan niet zomaar uit intuïtie en impulsiviteit, maar zijn het resultaat van gedetailleerd werk voorafgaand aan de performance. Juist omdat de performance is geautomatiseerd, ziet het er moeiteloos en fris uit voor de luisteraars.

Zien

Wat het publiek ziet in een live performance beïnvloedt sterk wat het hoort. Hoe de performer eruit ziet en hoe hij zich gedraagt op het podium beïnvloedt het oordeel van de luisteraars van de kwaliteit van de muziek. Als de performer er goed en verzorgd uit ziet, met zelfvertrouwen loopt en beweegt, glimlacht en oogcontact maakt met het publiek, beoordeelt het publiek zijn muziek als beter.

Subtiel

Succesvolle performers blijken subtiele fysieke bewegingen te maken, die verder gaan dan de normale bewegingen die logischerwijze gemaakt worden om het geluid te produceren. Die fysieke bewegingen van de performer hebben een belangrijk communicatief doel. Effectieve bewegingen vinden plaats op sleutelmomenten in de muziek en zijn effectiever voor het informeren van de luisteraar welke emotie wordt gecommuniceerd dan het geluid zelf.

Expressie

Davidson bijvoorbeeld, ontdekte in een experimentele reeks onderzoeken, dat als luisteraars alleen op basis van geluid moeten aangeven welke emotie er wordt overgedragen, dit ze vrijwel niet lukte. Maar als ze de emotie moesten beoordelen in een conditie waarin het geluid tezamen met de expressie werd getoond, dan waren ze bijzonder goed in staat de juiste emotionele boodschap te benoemen. En zagen ze uitsluitend de expressie en hoorden ze geen geluid, dan konden ze ook de emotionele boodschap goed benoemen. De expressie is dus doorslaggevend voor het effectief communiceren van de emotionele boodschap.

Laatste stap

Voordat een performer dat effectieve niveau van expressie bereikt, moet hij echter eerst de onderliggende vaardigheden beheersen. Het begint met de fysieke skills en de technische beheersing van de muziek. Daarna kan de performer dynamiek en articulatie toevoegen en een technisch verhaal vertellen met zijn muziek. Het derde niveau betekent dat de performer de betekenis van de muziek weet over te dragen, hij is dan in staat om uitdrukking te geven aan het onderliggende gevoel van het muziekstuk. Het hoogste niveau is zelfexpressie, en pas op dit niveau is de performer in staat om een persoonlijke betekenis te leggen in zijn muziek.

Expressie

Het is dus wel logisch om te beginnen met het goed leren van het muziekstuk en je daarna pas te richten op je expressie, maar tijdens een daadwerkelijke performance is je expressie sterk bepalend voor de beoordeling ervan door je publiek.