Creatief want actief

Creatief want actief. In het Cambridge Handbook of Creativity schrijft Matthijs Baas een hoofdstuk getiteld ‘In the Mood for Creativity’. Van welke gemoedstoestand worden mensen creatief? Is dat wanneer je relaxed bent en ontspannen? Of wanneer je vrolijk en gelukkig bent? Of wanneer je je juist verdrietig en down voelt?

Humeur beïnvloedt creativiteit

Ons humeur heeft een invloed op hoe creatief we zijn. Gemoedstoestand is een van de meest onderzochte predictors van creativiteit. Vaak wordt gezegd dat een relaxte gemoedstoestand leidt tot creativiteit en dat vrolijkheid leidt tot creativiteit. Maar ook denken mensen vaak dat juist depressieve gevoelens tot creativiteit leiden. Het vele onderzoek geeft een ingewikkeld beeld van de invloed van humeur op creativiteit. Baas behandelt in zijn hoofdstuk empirisch bewijs ten aanzien van de relatie tussen humeur en creativiteit. Ook gaat hij in op de potentieel verklarende mechanismen waarom, wanneer en hoe humeur creativiteit beïnvloedt.

Activatie

Specifieke gemoedstoestanden verschillen niet alleen in termen van valentie (positief, negatief), maar ook in termen van activatie en oriëntatie. Met activatie wordt bedoeld in welke mate de gemoedstoestand gepaard gaat met energie voor doelgerichte acties. Een gemoedstoestand kan dus aanzetten tot actie of leiden tot de-activatie. Vrolijkheid gaat bijvoorbeeld samen met een actieve houding terwijl verdriet samen gaat met de-activatie, een lage activiteit.

Oriëntatie

Met oriëntatie wordt bedoeld of er sprake is van een benader- of een vermijdeffect. Een gemoedstoestand kan samen gaan met een focus op het bereiken van positieve uitkomsten (benadereffect) of op het vermijden van negatieve uitkomsten (vermijdeffect). Boosheid heeft bijvoorbeeld een benadereffect terwijl angst een vermijdeffect heeft.

Activatie en oriëntatie

In het onderstaande tabelletje staat samengevat welke gemoedstoestanden een activerend of deactiverend effect hebben en welke een benader- of een vermijdeffect hebben.

Soorten creativiteit

Creativiteit is er in twee smaken: cognitieve flexibiliteit en cognitieve vasthoudendheid. Cognitieve flexibiliteit betekent dat de persoon nieuwe mogelijkheden exploreert en verschillende perspectieven integreert bij het oplossen van problemen. Mensen die creatief zijn in de zin van cognitieve flexibiliteit produceren veel verschillende ideeën in veel verschillende categorieën. Cognitieve vasthoudendheid betekent dat de persoon gefocust en diepgaand nadenkt over een beperkt aantal opties. Hij is creatief in het diep doorgronden van dat beperkte aantal opties.

Cognitieve flexibiliteit

De gemoedstoestanden vrolijkheid en geluk, bijvoorbeeld, leiden tot cognitieve flexibiliteit. Mensen die vrolijk zijn, in een positieve bui zijn, produceren meer dopamine. Dat verhoogde niveau van dopamine verbetert de selectie van cognitieve alternatieven en het switchen tussen verschillende alternatieven. Misschien is het zelfs zo dat vrolijke mensen hun vrolijke bui graag willen vasthouden en daarom zoveel mogelijk verschillende ideeën produceren zodat de taak leuk en interessant voor ze blijft.

Cognitieve vasthoudendheid

Mensen die boos of bang zijn laten meer cognitieve vasthoudendheid zien, en minder cognitieve flexibiliteit. Er is immers sprake van een problematische situatie, waarover de persoon diep moet nadenken zodat het probleem opgelost wordt. Analytisch, systematisch en gefocust nadenken is nodig, de situatie is ernstig en serieus.

Humeur, soort creativiteit en oriëntatie

De gemoedstoestanden die leiden tot creativiteit zijn gelukkig, vrolijk, boos, bang en verveelt. Sommige van deze gemoedstoestanden versterken de cognitieve flexibiliteit terwijl andere de cognitieve vasthoudendheid versterken. Welk type creativiteit ontstaat is afhankelijk van zowel de valentie van de gemoedstoestand als van de oriëntatie waarmee de gemoedstoestand gepaard gaat. In het onderstaande tabelletje vat ik dit samen.

Relaxed, kalm,verdrietig, down, opgelucht

De gemoedstoestanden die geen effect hebben op creativiteit zijn relaxed, kalm, verdrietig, down en opgelucht. Hoewel veel mensen dus denken dat een relaxte state of mind leidt tot creativiteit blijkt dit niet het geval te zijn. Deze gemoedstoestanden (relaxed, kalm, verdrietig, down en opgelucht) hebben gemeen dat ze samengaan met de-activatie, dus ze zetten niet aan tot doelgerichte actie. Verveling kan zo vervelend en saai zijn voor mensen, dat zij zich vol energie gaan richten op de activiteit die ze vervolgens oppakken, en daardoor kan verveling wel leiden tot creativiteit.

Creatief, want actief

Kortom, als je in een creatieve state of mind wilt komen zorg dan vooral dat je actief wordt. Wanneer je relaxt en kalm bent voelt dat wel heel prettig, maar het zet je niet aan tot actie en mensen die relaxt zijn laten geen verhoogde creativiteit zien. Fysiek en mentaal actief worden leidt wel tot creativiteit. Kom daarom uit je warme bad en van de bank af, ga wandelen of hardlopen of een moeilijk boek lezen als je creatief wilt worden.

Welk type creativiteit hebben we nodig?

Wanneer teams of individuen een probleem hebben dat opgelost moet worden, dan kunnen zowel cognitieve flexibiliteit als cognitieve vasthoudendheid behulpzaam zijn. Wil je veel verschillende ideeën genereren dan kan het goed werken om een vrolijke, positieve bui te stimuleren. Wil je analytisch en grondig nadenken dan kan het goed werken om een gefocuste serieuze gemoedstoestand te stimuleren.

Positiviteit induceren

Cognitieve flexibiliteit kunnen we stimuleren door een positieve gemoedstoestand op te roepen. Dat kun je bijvoorbeeld doen door teamleden te laten praten over hun reeds bereikte progressie, hun voldoening schenkende momenten, wat er goed heeft gewerkt, waarover ze al tevreden zijn. Na een dergelijk gesprekje zou je mogen verwachten dat men creatiever (in de zin van cognitief flexibel) naar het betreffende probleem kan kijken.

Focus induceren

Cognitieve vasthoudendheid kunnen we stimuleren door een gefocuste en serieuze gemoedstoestand op te roepen. Dat kun je bijvoorbeeld doen door teamleden te laten praten over hun verbeterbehoefte en wat het belang is van het oplossen van het probleem en het bereiken van de gewenste situatie. Na een dergelijk gesprekje zou je mogen verwachten dat men creatiever (in de zin van cognitief vasthoudender) naar het betreffende probleem kan kijken.