Sommige mensen protesteren tegen ‘maakbaarheidsdenken’. Ik begrijp vaak niet goed wat ze bedoelen met ‘maakbaarheidsdenken’. Als ik daarover doorvraag, zeggen mensen verschillende dingen, zoals:

Maakbaarheidsdenken

  • Er zijn nu eenmaal plafonds en grenzen aan wat mensen kunnen bereiken
  • Maakbaar, maakbaar, als je dus niet gelukkig bent is het je eigen schuld
  • Waarom moet het nou zo nodig steeds beter worden allemaal, wees toch tevreden met wat je hebt
  • De overheid kan de maatschappij helemaal niet maken zoals ze dat willen en zou dat ook niet moeten willen

Definitie maakbaarheid

Waar hebben we het over als we de term ‘maakbaarheid’ gebruiken? Hier zijn een paar definities:

  1. De definitie van ‘maakbaarheid’ is de mate waarin iets gerealiseerd kan worden of een analyse van de mogelijkheid om iets te kunnen construeren.
  2. In psychologische termen betekent ‘maakbaarheid’ de mate waarin individuen kunnen worden die ze willen zijn.
  3. In fysieke termen betekent ‘maakbaarheid’ de mate waarin mensen fysiek verbeterd en gecreëerd kunnen worden, door medische ingrepen.
  4. In politieke termen betekent ‘maakbaarheid’ de mate waarin de overheid een samenleving kan ontwerpen naar een bepaalde ideologie.
  5. In maatschappelijke termen betekent ‘maakbaarheid’ de mate waarin er gelijkheid gecreëerd kan worden in de samenleving

In mijn trainingen progressiegericht werken verwijzen mensen eerder naar plafonds en grenzen aan wat mensen kunnen bereiken, dan naar politieke ingrepen in de samenleving of naar fysieke ingrepen. Ik beperk me daarom in het vervolg van dit artikel daartoe.

Plafonds en grenzen

Ik denk dat dit waar is, er zijn plafonds en grenzen aan wat mensen redelijkerwijze kunnen ontwikkelen en bereiken in hun leven, door de omstandigheden waarin mensen opgroeien en door keuzes die mensen maken. Maar niet vanwege de reden die veel mensen vermoedelijk in gedachten hebben wanneer ze refereren aan plafonds en grenzen. Ik denk dat veel mensen bedoelen met plafonds en grenzen dat ieder mens een eigen aangeboren plafond heeft qua IQ, talenten, vaardigheden.

Dat plafond is een gegeven feit en hoe hard of effectief je ook leert en werkt, het aangeboren plafond bepaalt hoe intelligent je bent en blijft, hoe talentvol je bent en blijft en op welk werk- en denkniveau je functioneert.  Ik denk dat de stelling dat mensen plafonds en grenzen hebben en dat die bepalend zijn voor het niveau dat ze kunnen bereiken en waar ze niet voorbij zullen kunnen komen, niet bewezen is, en niet gefundeerd is op wetenschap. Zie ook hier en hier en hier en hier

Gemaakte plafonds en grenzen

Dus; volgens mij hebben mensen vooral grenzen en plafonds gecreëerd voor zichzelf en anderen (los van de absurdistische grenzen zoals dat mensen waarschijnlijk geen andere diersoort kunnen worden en dus niet zullen kunnen leren ademen onder water door kieuwen et cetera). Ik denk dat mensen grenzen en plafonds hebben gemaakt, door zichzelf en anderen te labelen en door levensomstandigheden te creëren die progressie boeken voor een individu in een bepaalde mate (on)mogelijk maken.

Eigen schuld

Je hebt je geluk in je eigen hand, dat is volgens mij slechts deels waar. Ik denk dan ook verschillende dingen over de maakbaarheid van je geluksniveau. Mensen hebben een grote veerkracht en adaptatievermogen, en ze kunnen rapporteren gelukkig te zijn terwijl hun omstandigheden slecht zijn. Ze kunnen bijvoorbeeld gewend zijn aan nare levensomstandigheden en blij zijn met elk klein dingetje dat ze wel hebben.

Maar mensen in rijke, vrije landen zijn gelukkiger dan mensen in arme landen of landen waarin ze onderdrukt worden. Gelukkig zijn wordt mede bepaald door je levensomstandigheden, die je slechts deels in je eigen hand hebt. Je kunt nog zo je best doen om anders tegen je werkelijkheid aan te kijken, wanneer je elke dag wordt gemarteld of verkracht heb je slechts beperkt grip op je geluksniveau. Geluk is denk ik op individueel niveau zeker deels maakbaar, maar een ander deel hangt af van wat we op maatschappelijk niveau doen zodat er goede levensomstandigheden zijn voor alle mensen in de samenleving. Zie ook hier en hier en hier.

Steeds beter

Deze tegenwerping onder de noemer van ‘maakbaarheid’ is denk ik een misvatting. Er is volgens mij niemand die zegt dat het altijd allemaal beter moet worden en dat iedereen zich altijd moet richten op verbetering. Verbetering wordt belangrijk als er iets is dat nu niet goed of niet goed genoeg is en dat waardevol genoeg voor je is om te willen verbeteren. Als er iets niet goed is, dan is de overtuiging dat het beter kan worden een voorwaarde om te willen gaan proberen verbetering te bewerkstelligen.

Fanatiek

Dat iemand de overtuiging heeft dat iets beter kan worden (maakbaar), wil niet zeggen dat hij het ook belangrijk genoeg vindt om die verbetering daadwerkelijk te bereiken noch dat hij fanatiek voortdurend en in alles verbetering zoekt. Het tegenovergestelde is denk ik dodelijker; er is iets dat bar slecht loopt en waar verbetering enorm belangrijk is, maar vanwege de overtuiging dat de dingen niet ‘maakbaar’ zijn doen we niks en creëren we zo een negatieve self fulfilling prophecy. Zeg maar eens tegen een kind dat wordt misbruikt dat de wereld nu eenmaal niet maakbaar is en dat verbetering er niet in zit. Als we niet geloven dat we de dingen kunnen verbeteren, kunnen maken zodat ze goed en beter worden, dan laten we degenen die onze hulp nodig hebben in de steek.

Begrip

Ik vermoed dat aan de ergernis van mensen over de ‘maakbaarheidsgedachte’ vaak ten grondslag ligt dat ze ervaren dat er geen erkenning is voor hoe moeilijk de omstandigheden van henzelf of anderen soms zijn. Dat ze protesteren tegen het idee dat je zelf verantwoordelijk bent voor alles wat er in je leven gebeurt en dat je pech of ongeluk je eigen schuld is.

Progressie

Ik gebruik de term ‘maakbaarheid’ eigenlijk nooit. Ik praat liever over progressie; welke progressie is belangrijk en wat werkt om telkens een klein beetje vooruit te komen. De overtuiging dat het mogelijk is om progressie te boeken (al was het maar in hoe je minder last kunt hebben van wat er nu slecht is), geeft energie voor actie. Zonder hoop, houdt alles op.

Wat zijn jouw gedachten over het begrip ‘maakbaarheid’?

]