De timing van reflecteren
De timing van reflecteren op wat je aan het leren bent kun je beter goed kiezen. Want te vroeg reflecteren staat leren juist in de weg.
Het nut van reflecteren
Reflecteren op wat je aan het leren bent en op je leerproces kan heel nuttig zijn. Je krijgt meer grip op de inhoud van wat je leert en wordt je bewuster van wat je aan het leren bent, waardoor je dat wat je leert bewuster opnieuw kunt inzetten. Het heeft ook vaak een motiverend effect als je reflecteert op wat je aan het leren bent, omdat het je interesses kan aanwakkeren en je perceptie van competentie kan versterken.
Reflecteren op oefeningen
In onze trainingen geven we de deelnemers regelmatig gelegenheid om te reflecteren, zowel gericht op specifieke oefeningen als op het leerproces.
Voorbeelden van vragen en opdrachten die helpen om te reflecteren op specifieke oefeningen zijn: wat werkte er met name goed in wat je net hebt geoefend? waaraan merkte je dat dat werkte? Leg eens aan een andere deelnemer uit welke interventies je met name goed zag werken en wat er goed werkte aan die interventies.
Reflecteren op leerproces
Voorbeelden van vragen die wij aanreiken in onze trainingen om te reflecteren op het leerproces zijn: wat werkt er al goed in hoe ik aan het leren ben? Welke progressie heb ik al bereikt in mijn leerproces? Hoe is me dat al gelukt? Wat heeft met name goed gewerkt om die progressie te boeken? Waar zou ik graag als eerste verdere progressie in bereiken? Wat zou ik graag een beetje beter willen leren begrijpen en toepassen? In welke situaties wil ik de interventies waarin ik beter wil worden gaan toepassen?
De timing van reflecteren
Dat reflecteren heel nuttig kan zijn, wil niet zeggen dat dit een pleidooi is om voortdurend in de reflectiestand staan. Drie gedachten daarover.
Investeer in uitproberen en kennis voordat je reflecteert
Als je net bezig bent om iets compleet nieuws te leren, dan is het waarschijnlijk effectiever om eerst te onderzoeken wat die nieuwe materie is dan dat je direct in een reflecterende modus stapt. Dus om eerst te doen, te proberen te begrijpen hoe je een oefening moet doen, of om eerst kennis te verwerven in plaats van direct te reflecteren. Reflecteren terwijl je nog bijzonder weinig kennis hebt, kan je leerproces juist in de weg staan. Je loopt het risico te snel tot conclusies te komen die niet gebaseerd zijn op kennis over en ervaring met de nieuwe materie. Tijdens de eerste dagen van onze trainingen leggen wij de focus op het opdoen van ervaring met de progressiegerichte aanpak en het verwerven van kennis, op latere dagen in de trainingen krijgt reflecteren op wat werkt en op het leerproces steeds meer aandacht.
Probeer iets uit, voordat je gaat beoordelen
Ook is het vaak verstandig om oefeningen eerst te ervaren voordat je ze probeert te beoordelen. Als wij de CPW- zeven stappen aanpak aanreiken, dan leren deelnemers die de stappen uitproberen veel sneller en veel meer dan de deelnemers die op een reflecterende manier gaan praten over de stappen, zonder ze toe te passen op een concrete verbeterbehoefte. Hier kun je iets lezen over van oordeel, naar onderzoek.
Wees voorzichtig met het simultaan reflecteren en uitproberen/studeren
Als je iets nieuws aan het leren bent, en je stopt je leerproces voortdurend door op metaniveau te gaan reflecteren op wat je over wat je aan het leren bent denkt, voelt en vindt, dan kan dat verwarrend werken. Als je iets probeert of kennis aan het opdoen bent, focus je aandacht dan daarop. Dan kun je na afloop van wat je hebt geprobeerd of bestudeerd gaan reflecteren op wat er bruikbaar en nuttig voor je was. Op die manier lopen oefenen en studeren en reflecteren niet door elkaar heen. Op microniveau uitleg en toelichting krijgen tijdens deliberate practice is wel heel effectief, omdat dit je begrip van waarom bepaalde interventies werken of niet werken verdiept.
2 Reacties
Dit onderwerp doet mij denken aan een principe dat professor C.M.J. van Woerkum (Voorlichtingskunde) noemde in een college, 22 jaar geleden. Bij het schrijven van (voorlichtingskundige) teksten is het nodig om rationeel te werken bij het vaststellen van een doelmatige inhoud. Als daarna een tekst wordt geschreven is er creativiteit nodig om een relevante en duidelijke en ook aansprekende tekst te produceren. Dit lukt meestal niet in een keer en reflectie op de geproduceerde teksten is steeds weer nodig, Van Woerkum poneerde de stelling dat het beter is om in een creatieve bui zoveel mogelijk tekst te schrijven en pas later te reflecteren op de creatieve prestaties, waarna weer en creatieve episode gestart word, enzovoort totdat de tekst af is. De voordelen hiervan zouden zijn dat bij creatieve en rationele processen andere hersenhelften betrokken zijn en dat dat niet makkelijk tegelijk gaat, dat een creative toestand moeilijker op te roepen zou zijn dan een rationele toestand en dat het rationeel ‘neersabelen’ van pas bedachte creatieve teksten de creativiteit sterk belemmert of zelfs stopt. Ik weet niet hoeveel (literatuur)onderzoek achter deze stelling zit, maar Van Woerkum gaf aan dat het voorstel voor deze werkwijze in zijn proefschrift stond. Ik zelf heb het principe met succes toegepast bij het schrijven van teksten.
Zou het hierboven genoemde leerproces ook een creatief proces kunnen zijn dat gefrustreerd wordt door reflectie (op metaniveau)?
Interessant, bedankt Willem!