Angst neemt af door een proces van remmend leren. In hun hoofdstuk in het Clinical handbook of fear and anxiety beschrijven Seward en Craske (2020) hoe een proces van remmend leren leidt tot afname van angst voor een bepaald gevaar. In dit artikel leg ik een relatie met de pandemie waarin we zitten.

Gewenning

Stel je bent enorm bang voor spinnen. Om over die angst heen te komen ga je jezelf gedurende steeds langere tijd bloot stellen aan spinnen. Hoe langer je het volhoudt om in de buurt van een spin te blijven, hoe beter. Want langzamerhand wen je aan de aanwezigheid van spinnen en je angst neemt af. Deze aanpak van gewenning voor de angstige stimulus blijkt echter niet een volledige verklaring te geven waarom sommige mensen inderdaad voorgoed van hun angst afkomen en anderen niet, zo blijkt uit onderzoek. Er blijkt een ander pad te zijn dat wellicht een betere verklaring geeft voor afname of zelfs uitdoven van angst dan simpelweg gewenning.

Remmend leren

Bij remmend leren kom je erachter dat de stimulus waar je zo bang voor bent niet gekoppeld is aan de uitkomst waar je bang voor bent. Je hoeft daarvoor helemaal niet lang in de buurt van de stimulus te verblijven. Het leereffect zit hem in het uitblijven van de angstige uitkomst. Er zijn meerdere manieren waarop dat remmend leerproces plaats vindt. Een van die manieren is door schending van de verwachting.

Verwachtingsschending

Wanneer dat waar je zo bang voor bent niet gebeurt op het moment dat de angstige stimulus aanwezig is, wordt je verwachting geschonden. Er is een mismatch tussen de verwachting en de daadwerkelijke uitkomst en dit blijkt een cruciale rol te spelen bij leren. Je leert dan een nieuwe associatie: de angstige stimulus leidt niet tot de gevreesde uitkomst. Er ontstaan zo alternatieve verwachtingen die remmend werken op de angst en die strijden tegen de beangstigende verwachtingen die je eerst had. Hoe groter het contrast tussen de gevreesde verwachting en de daadwerkelijke uitkomst, hoe sterker het remmend leren en hoe sterker de angst afneemt.

Angst verdwijnt

Dat de Covid19-maatregelen onder delen van de bevolking minder worden gevolgd en misschien de angst voor besmetting met Covid-19 in delen van de samenleving aan het afnemen is, kan wellicht onder andere uitgelegd worden door dit principe van remmend leren. In de lente van 2020 was er vermoedelijk bij de meerderheid de overtuiging dat besmetting sterk gerelateerd was een gevreesde uitkomst (ernstig ziek, ziekenhuisopname, IC, sterven). In de loop der maanden bleek dit niet op te gaan voor iedereen en niet het geval te zijn in elke situatie. Daardoor is er wellicht een proces van remmend leren opgetreden. De angst en een gevoel van urgentie om jezelf te moeten beschermen neemt bij remmend leren af en kan zelfs verdwijnen.

Communicatie

De meta-analyse van Witte en Allen (2000) biedt aankopingspunten voor effectieve communicatie over volksgezondheid, zoals ik hier beschrijf. Sterke angstboodschappen werken alleen wanneer er even sterke efficacy boodschappen worden gegeven. Zou het zo kunnen zijn dat een proces van remmend leren de angstboodschappen die we krijgen minder overtuigend hebben gemaakt?

Angst neemt af

In veel gevallen is de afname van angst een goed doel, bijvoorbeeld wanneer je wilt afkomen van je angst voor spinnen. Remmend leren is een zeer effectieve behandeling bij angststoornissen. Als er sprake zou zijn van remmend leren rondom de stimulus Covid-19 en gevreesde uitkomsten na besmetting, is dat dan progressie of juist regressie? De tijd zal het leren.