Big-fish-little-pond-effect

Big-fish-little-pond-effect is een van de meest robuuste psychologische bevindingen die de wetenschappelijke psychologie heeft voortgebracht, zo stellen Marsh et al in het boek Motivation Science. Het concept draait om het academische zelfconcept van mensen, dus hun perceptie van henzelf met betrekking tot hun academische identiteit en prestaties.

Academisch zelfconcept

Het academisch zelfconcept bevat gevoelens van zelfvertrouwen, zelfwaardering, zelfacceptatie, competentie, potentie en vaardigheden. Het academisch zelfconcept dat leerlingen ontwikkelen op de middelbare school blijkt hun schoolprestaties 8 jaar later te voorspellen (in termen van cijfers, IQ en sociaal-ecenomische status). Het academische zelfconcept heeft daarmee een grote impact op het dagelijks leven, ongeacht de leeftijd of de cultuur.

Academisch zelfconcept en de omgeving

Wat gebeurt er met het academische zelfconcept wanneer iemand in een school of klas zit waar het gemiddelde niveau hoger of juist lager is dan gemiddeld? Dus wanneer iemand op een school zit waar veel goed presterende leerlingen op zitten, die hoger scoren dan gemiddeld, of juist op een school waar veel laag presterende leerlingen op zitten?

Tegenintuitief

Het blijkt dat veel ouders en docenten en beleidsmakers geloven dat er een positief effect zal zijn op het academisch zelfconcept van iemand die op een school zit waar de gemiddelde prestaties hoger zijn. En velen geloven ook dat het academisch zelfconcept van iemand die op een school zit waar de gemiddelde prestaties lager zijn, daaronder zal lijden (de persoon heeft dan een slechter academisch zelfconcept). Dit blijkt onjuist te zijn. Het tegenovergestelde blijkt het geval.

Big-fish-little-pond-effect

Het effect van het functioneren in een omgeving waar het gemiddelde niveau lager is blijkt een positief effect te hebben op het academische zelfconcept. Dit is het big-fish-little-pond-effect. Mensen vergelijken zich immers met elkaar. Dus iemand met een bepaald academisch niveau in een omgeving met anderen die gemiddeld beter scoren is lager, dan wanneer diezelfde persoon met datzelfde academische niveau in een omgeving zou functioneren met anderen die gemiddeld lager scoren.

Differentiatie

Het blijkt dat op scholen waar het gemiddelde niveau in alle klassen hetzelfde is, de scholen zijn waar het big-fish-little-pond-effect dichter bij nul ligt. En dat naarmate er meer sprake is van een schoolsysteem waarin gedifferentieerd wordt naar niveau, het big-fish-little-pond-effect toeneemt. En het effect treedt niet alleen op voor de minst goed presterende leerlingen, maar heeft een effect op alle leerlingen in de klas, op de school. Specifiek onderzoek dat Marsh hieromtrent aanhaalt is gedaan in Nederland, omdat in Nederland veel sprake is van differentiatie naar niveau en het indelen van leerlingen in vaardigheidsniveaus.

Elite

Leerlingen blijken geen baat te hebben bij het zitten op speciale scholen voor de elite. Hun academische zelfconcept verslechtert, in plaats van dat het verbetert. Mensen zijn namelijk geneigd zich te vergelijken met degenen die lokaal zijn, degenen die het dichtst bij zijn. Daarnaast blijkt dat leerlingen met een achterstand betere academische zelfconcepten hebben wanneer ze functioneren in een omgeving waarin de andere leerlingen ook achterstanden hebben en dat zij slechtere academische zelfconcepten hebben wanneer ze in een algemene onderwijssetting zitten.

Universeel

Het onderzoek naar het big-fish-little-pond-effect is in allerlei culturen gevonden en wordt door de onderzoekers een universeel fenomeen genoemd. De conclusie is dat er slechte effecten op academisch zelfconcept zijn voor hoogpresterende mensen wanneer ze in een elitegroepje geplaatst worden en voor mensen met leerproblemen en leerachterstanden wanneer ze in een regulier onderwijssysteem moeten functioneren. De onderzoekers pleiten ervoor om deze onderzoeksresultaten meer te laten meewegen in het ontwikkelen van beleid op het gebied van onderwijs. Elitescholen, differentiatie naar niveau en het laten meelopen van mensen met leerproblemen in regulier onderwijs is immers beleid dat in veel landen wordt toegepast. De wetenschap suggereert dat dit geen goede ontwikkeling is.