jaap-denissen

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jaap Denissen schrijft in het boek Psychology of Change een boeiend hoofdstuk getiteld ‘A functional perspective on personality trait development’. Hij beschrijft hoe persoonlijkheidskenmerken traditioneel worden gezien als ‘de dingen van een individu die niet veranderen’. Als iemands gedrag wordt toegekend aan zijn persoonlijkheid, dan wordt er vanuit gegaan dat het gaat om een stabiele tendens. In de psychologische onderzoeken wordt persoonlijkheid dan ook regelmatig op dezelfde manier behandeld als sekse en etniciteit.

Outdated

De Big Five wordt veelal gebruikt als beschrijving van ‘genotypic traits’ of ‘basic tendencies’, dus redelijk onveranderbare bronnen van iemands gedrag. Deze manier van kijken is niet meer van deze tijd. Persoonlijkheidskenmerken veranderen namelijk in de loop der tijd en in reactie op belangrijke levensgebeurtenissen. In het functionele perspectief dat Denissen et al beschrijven, worden persoonlijkheidskenmerken gezien als nuttige middelen om een bepaald doel te bereiken.

Functioneel perspectief

Individuen hebben intentie-traits of initiation-traits, wat wil zeggen hun karakteristieke kans dat als ze in een bepaalde situatie komen ze op een bepaalde manier zullen handelen. Als ze in een specifieke situatie komen, dan is het de vraag of ze over de passende ability-traits beschikken (hun karakteristieke kans dat als ze zouden handelen, ze zouden doen wat ze beogen te doen). De effect-traits of een individu bestaan uit de karakteristieke kans dat als het individu de betreffende actie succesvol uitvoert, het zal resulteren in bepaalde beoogde resultaten in hun omgeving. Tenslotte heeft het individu valuation-traits, wat wil zeggen dat hij karakteristieke manieren heeft om de kenmerken van de omgeving te vertalen naar kenmerken van de ervaren omgeving (ervaart het individu de omgeving als positief of negatief).

Veranderingen

De mate waarin iemand een bepaald persoonlijkheidskenmerk bezit, is grofweg hetzelfde als de gemiddelde niveau van de bijbehorende persoonlijkheidskenmerkende acties. Als je je vaak betrouwbaar gedraagt, dan identificeer je jezelf als een betrouwbare persoonlijkheid. Veranderingen in je persoonlijkheid volgen logischerwijze de veranderingen in persoonlijkheidskenmerkende acties. Dus ga je je vaker onbetrouwbaar gedragen, dan identificeer je jezelf als een meer onbetrouwbare persoonlijkheid. Omgevingsfactoren die de kans vergroten dat iemand zich op een bepaalde manier gaat gedragen, veranderen de persoonlijkheid van dat individu dus in de loop der tijd. Als dit collectief gebeurt, dan is een collectieve verandering van persoonlijkheden in een cultuur te zien.

Wenselijk en belangrijk

De belangrijkste route waarlangs het individu bepaalde traits meer of juist minder gaat aannemen, is de mate waarin het individu de traits wenselijk of belangrijk vindt. Individuen hebben persoonlijkheidskenmerken die vrij sterk correleren met de persoonlijkheidskenmerken die ze wenselijk vinden. Persoonlijkheidskenmerken ontwikkelen zich in de loop van iemands leven op een voorspelbare manier. Zo ontwikkelen mensen zich over het algemeen tot aardiger, verantwoordelijker, gedisciplineerder en emotioneel stabielere individuen naarmate ze ouder worden. Ook worden mensen naarmate ze ouder worden positiever en vrijgevig. Dit is conform de verwachting die we hebben van oudere mensen, we noemen dat het proces van volwassen worden. Er is een hoge correlatie tussen de persoonlijkheidskenmerken die worden verwacht bij een bepaalde leeftijd en de daadwerkelijke persoonlijkheidskenmerken die de personen van die leeftijd laten zien.

Situationeel

Hoewel we gewoonlijk denken dat persoonlijkheidskenmerken stabiele gedragstendensen zijn, blijken mensen in verschillende situaties sterk verschillend gedrag te laten zien. Introverte mensen, bijvoorbeeld, gedragen zich vaak bijzonder extravert en extraverte mensen gedragen zich regelmatig introvert. Dit kan verklaard worden door de functionele dynamiek; mensen laten bepaalde trait-relevante acties zien afhankelijk van wat passend is in de context. Een voorbeeld om dit te verduidelijken. Individuen die zijn geprimed met cues van ziekte, gedragen zich conformistischer. Mensen met een aversie tegen ziektekiemen scoren lager op extraversie en lager op openheid voor ervaringen. In culturen waar er een hoger risico op infectieziekten bestaat, is de persoonlijkheid van mensen minder extravert en minder open. Het lijkt een simpele regel te volgen: als je het risico loopt dat interactie met anderen tot een infectieziekte leidt, dan moet je minder open zijn, zeker ten opzichte van vreemden. In de loop der tijd heeft dit een effect op de persoonlijkheidskenmerken van de mensen in een hele cultuur.

Plastische Persoonlijkheid

Dit gezegd hebbend, is het zeker niet zo dat persoonlijkheid altijd heel snel verandert, het is eerder zo dat persoonlijkheid voor veel mensen relatief stabiel is. Als je je leven lang namelijk al bepaalde gedragingen hebt laten zien, dan is de kans groter dan je in de toekomst dezelfde gedragingen zult laten zien, dan dat je totaal iets anders zult doen. Maar persoonlijkheid kan veel sterker veranderen dan traditioneel gedacht werd. Het bewijs dat persoonlijkheid veranderbaar is, is in dit vroege stadium van het onderzoek ernaar al overtuigend. Denissen vermoedt dat er nog veel specifieke routes van persoonlijkheidsverandering ontdekt zullen worden, en gaat ervan uit dat het functionele perspectief daarin steeds te zien zal zijn.

]